بهترین مستند‌های جنگی که چهره واقعی جنگ را به تصویر می‌کشند

عکاسی و سپس فیلمسازی درک جهانیان از جنگ را به کلی تغییر داد. برای اولین بار، مردم از راه دور می‌توانستند چهره حقیقی جنگ را از نزدیک ببینند. اینکه جنگ واقعا چه شکلی است با چیزی که ما تصور می‌کنیم خیلی تفاوت دارد. مردم می‌توانستند شاهد قتل عام و هرج و مرج جنگ باشند و شجاعت و فداکاری‌های مهم یا بیهوده سربازان را درک کنند و بهترین مستند‌های جنگی توانستند که درک ما را از مرگ، سوگواری و نبرد بالا ببرند. با اینکه این مستندها نمی‌توانند جلوی وقوع جنگ را بگیرند ولی حداقل به ما می‌آموزند که جنگ واقعا چیست. بسیاری از بهترین فیلم‌های مستند در مورد حقیقت جنگ هستند و این مستند‌ها چه بر ضد جنگ باشند و چه در راستای تبلیغات جنگ، نور روشنی بر روی حقیقت تاریخ بشری ما انداخته‌اند و باید حتما تماشا بشوند.

۲۰- آن‌ها نباید پیر بشوند (they Shall Not Grow Old)

• سال تولید: ۲۰۱۸
• کارگردان: پیتر جکسون
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم:  ۸.۲ از ۱۰

تصاویر خیلی کمی از جنگ جهانی اول وجود دارند. با اینکه دوربین در آن زمان وجود داشته، ولی بیش از حد پیچیده، سنگین و تخصصی بودند. موزه‌ی جنگ امپریال حدود چند کیلومتر نگاتیو تقریبا نابود شده از زمان جنگ جهانی دوم داشته که پیتر جکسون (کارگردان فیلم‌های «ارباب حلقه‌ها» و «هابیت») آن‌ها را گرفته و از حدود صد ساعت فیلم ثبت شده بر نگاتیو، هر چیزی که قابل استفاده بوده را جدا کرده و با تکنولوژِی مدرن بازسازی کرده است. نتیجه این تلاش او، فیلم مستند «آن‌ها نباید پیر بشوند» است که یکی از بهترین مستند‌های جنگی است که تنها نگاتیو‌های باقی مانده از جنگ جهانی اول را به صورت شفاف به نمایش گذاشته است. در مستند سربازان آن زمان را در مرز‌های غربی می‌بینیم که خودشان هستند و سعی در زنده ماندن دارند و این خیلی تجربه متفاوتی است با زمانی که فقط در مورد آن می‌خوانیم. اینکه ما می‌توانیم یکی از کم‌رنگ‌ترین دوره‌های تاریخ را با بهترین کیفیت تماشا کنیم کاملا یک معجزه است. این فیلم با جسارت مخاطب را وارد زندگی سربازان مظلوم بریتانیایی می‌کند؛ بدون اینکه حتی یک کلمه زیاده‌گویی کند. ما وقایع رو برای اولین بار دقیقا به همان شکلی که بوده‌اند می‌بینیم. «آن‌ها نباید پیر شوند» بخش تاریکی از تاریخ جنگ را با نور خود دوباره روشن می‌کند.

۱۹- نسل کشی (Genocide)

• سال انتشار: ۱۹۸۱
• کارگردان: آرنولد شوارتزمن
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰

اورسون ولز بزرگ و الیزابت تیلور صداپیشگی خود را در اختیار یکی از بهترین مستند‌های جنگی با نام «نسل‌کشی» گذاشتند تا شاعرانه‌ترین روایت را از یکی از وحشتناک‌ترین رویدادهای تاریخ بشریت به نمایش بگذارند. آن‌ها خاطرات و نامه‌های شخصی بازماندگان از جنایت هولوکاست را برای مخاطب بازخوانی می‌کنند؛ مانند گاه‌شماری از تراژدی‌هایی که این افراد واقعی در زندگی خود تجربه کرده‌اند. این مستند اولین مستند با موضوع هولوکاست بود که برنده جایزه بهترین فیلم مستند آن سال شد.

۱۸- رسترپو (Restrepo)

• سال انتشار: ۲۰۱۰
• کارگردان: تیم هترینگتون، سباستین جانگر
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰

این مستند یکی از خیره‌کننده‌ترین مستند‌ها از لحاظ بصری است و این زیبایی را مدیون چشم‌های عکاس تیم هترینگتون است. «رسترپو» زندگی سربازان عادی را زیر ذره‌بین خود قرار می‌دهد. سازندگان مستند در کنار ارتش آمریکا در دره کورنگال افغانستان حضور دارند و ملال و خطری که این سربازان هر روزه با آن مواجه هستند را به تصویر می‌کشند. این فیلم نگاهی کاملا غیر سیاسی و برادرانه به زندگی سربازان دارد.

۱۷- جنگ در خانه (The War at Home)

• سال انتشار: ۱۹۷۹
• کارگردان: بری الکساندر براون، گلن سیلبر
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰

مستند «جنگ در خانه» یک مستند جنگی متفاوت است. اغلب مستند‌های جنگی خود جنگ را به تصویر می‌کشند؛ ولی این مستند به تاثیرات جنگ در جامعه و واکنش مردم به آن را مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد. این مستند موضوع خیلی خاصی را نیز بررسی می‌کند؛ واکنش‌های ضدجنگی که در نهایت به بمب‌گذاری دانشگاه ویسکانسن منجر شد. با اینکه مستند‌های خیلی بهتری با موضوع واکنش عام به جنگ ساخته شده است (که جلوتر در این لیست معرفی می‌شوند) «جنگ در خانه» باز بخش مهمی از تاریخ است که پیام‌های مهمی در خود دارد.

۱۶- تاکسی به سوی تاریکی (Taxi to the Dark Side)

• سال انتشار: ۲۰۰۷
• کارگردان: الکس گیبنی
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰

هیچی مانند یک خبرنگار بی‌باک و شجاع نمی‌تواند مهم‌ترین لحظات تاریخ را برای ما ثبت کند. الکس گیبنی و تیمش از همان خبرنگارهای شجاع هستند که حقایقی را در مورد روش‌های شکنجه ایالت متحده در سایت‌های سیاه برملا و ثبت کرده‌اند. این مستند فقط بخاطر شجاعت و صداقتی که در آن است، بدون شک یکی از بهترین مستند‌های جنگی ساخته شده در تاریخ است. مستند داستان یک راننده تاکسی افغانی بی‌گناه را روایت می‌کند که به قدری توسط ارتش آمریکا شکنجه شد که از دنیا رفت. اتهام ارتش آمریکا، تروریست بودن آن مرد افغانی بوده است و این مستند فریادی دستور وار برای شفافیت و انسانیت است؛ دو موضوعی که همیشه در طول جنگ گم می‌شوند.

۱۵- عکاس جنگ (War Photographer)

• سال انتشار: ۲۰۰۱
• کارگردان: کریستین فری
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰

مانند مورد قبلی، «عکاس جنگ» نیز مستند بسیار متفاوت و شجاعانه‌ای با موضوع جنگ است. این مستند به مطالعه زندگی عکاسانی می‌پردازد که پا‌به‌پای سربازان وارد میدان‌های جنگ شدند تا به نام هنر، سرنوشت بشریت را ثبت کنند. فیلم برنده جوایز بسیاری شده است و توانسته حقایق جنگی بسیاری را در اطراف دنیا ثبت کند. این مستند خودمانی، صادقانه و به شدت ناراحت کننده است و هم از عکاسی جنگ دفاع می‌کند هم بسیاری از جاها اخلاق عکاسان جنگی را کاملا بی‌طرفانه زیر سوال می‌برد.

۱۴- آخرین روزها (The Last Days)

• سال انتشار: ۱۹۹۸
• کارگردان: جیمز مول
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰

مستندی بسیار تاثیرگذار و تکان‌دهنده که بخاطر موقعیت بسیار خاصی که خلق می‌کند از بهترین مستند‌های جنگی است. مستند «آخرین روزها» چند نفر از بازماندگان هولوکاست را به زادگاهشان در اروپا و اردوگاهای اجباری بازمی‌گرداند تا خاطراتی که از آن‌جا به یاد می‌آورند را برای ما بازگو کنند. با استفاده از حافظه‌ی شخصی و جمعی، ما تصویری واضح از آن دوران را تجربه می‌کنیم.

۱۳- رویه‌ی استاندارد (Standard Operating Procedure)

• سال انتشار: ۲۰۱۰
• کارگردان: ارول موریس
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰

ارول موریس یکی از مهم‌ترین کارگردان‌های مستند تاریخ است که با «خط آبی نازک»، از معدود فیلم‌هایی که دنیای واقعی را تغییر دادند، استانداردهای مستند را جابه‌جا کرد. این مستند دومین مستند جنگی او است. این مستند اتفاقاتی که در ابوغریب رخ داده را به تصویر می‌کشد و ما تصویری واضح از شکنجه‌های مردان و زنان آمریکایی در آن زمان را می‌بینیم. موریس با مصاحبه با آن مردان و زنان و ترکیب کردن آن با عکس و فیلم‌های واقعی وقایع ابوغریب، نگاهی فلسفی به ماهیت عکاسی و فیلمسازی می‌اندازد و اینکه جنگ چگونه باعث می‌شود که انسانیت کشته بشود و جای خود را به بی‌رحمی مطلق بدهد.

۱۲- آخرین روزهای ویتنام (Last Days in Vietnam)

• سال انتشار: ۲۰۱۴
• کارگردان: روری کندی
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰

۵۰ سال قبل از اینکه آمریکا از افغانستان خارج شود، خروج آمریکا از کشور ویتنام رخ داده بود. مستند «آخرین روزهای ویتنام» یکی از بهترین مستند‌های جنگی است که عاقبت جنگ و تمام ویرانی‌هایی که به وجود آورده را به تصویر می‌کشد. فیلم‌های آرشیوی باورنکردنی و دل‌خراش و مصاحبه‌های دردناک، سقوط سایگون را به کامل‌ترین شکل به ما نشان می‌دهند. فیلم‌های هلیکوپترها که تصمیمات لحظه آخری پیش از پایان جنگ را نشان می‌دهد، به ترسیم چهره‌ای پیچیده و بسیار دردناک از جنگی کاملا بیهوده می‌پردازد.

۱۱- جنگ‌های کثیف (Dirty Wars)

• سال انتشار: ۲۰۱۳
• کارگردان: ریچارد رویلی
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰

«جنگ‌های کثیف» یکی از جذاب‌ترین و هیجان‌انگیزترین مستند‌های جنگی است که بیشتر به شکل فیلم‌های نوآر می‌ماند تا مستند! این مستند بر اساس کتاب اسکاهیل به همین نام ساخته شده است که با حالتی نئونوآر، داستان سفر او را به یمن، سومالی و افغانستان را به تصویر می‌کشد. اسکاهیل جنگ علیه تروریسم، مسلمان‌هراسی، سانسور خبرنگاران و مرگ غیر نظامیان را زیر ذره‌بین تحلیل‌گر خود قرار می‌دهد و به نتیجه‌گیری‌های تکان‌دهنده‌ای می‌رسد. «جنگ‌های کثیف» فیلمی هوشمندانه است که در نهایت شما را بهت زده در صندلی خود تنها می‌گذارد تا خودتان آینده‌ی بشر را پیشگویی کنید.

۱۰- والس با بشیر (Waltz with Bashir)

• سال انتشار: ۲۰۰۸
• کارگردان: آری فولمن
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰

ترکیب مستند و انیمیشن «والس با بشیر» اثری خیره‌کننده برای زنده کردن خاطراتی وحشتناک از جنگ سال ۱۹۸۲ است که یکی از سربازانی که در آن جنگ حضور داشته و شاهد یک قتل عام خونین بوده برای شما لحظه به لحظه روایت می‌کند. نکته اینجاست که او هنگام این وقایع فقط ۱۹ سال داشته است. «والس با بشیر» روایتی غیرخطی دارد و از نظر بصری خیره‌کننده است و پایان آن از بهترین‌ پایان‌های سینمای هنری نیز فراتر می‌رود.

۹- خاطرات عدالت (The Memory of Justice)

• سال انتشار: ۱۹۷۹
• کارگردان: مارسل اوفولز
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۵ از ۱۰

مارسل اوفولز بزرگ بخاطر مستند‌های خاصی که مطالعه شخصیت‌های عمیق انجام می‌دهد شناخته می‌شود. فیلم پنج ساعته او «خاطرات عدالت» یکی از بهترین مستند‌های جنگی است که به یک مطالعه‌ی تمام و کمال تاریخ جنگ می‌پردازد. این مستند یک مطالعه گسترده در مورد جنایات جنگی است که مرکز توجهش بیشتر جنگ جهانی دوم و جنگ ویتنام است. اوفولز بخش زیادی از مستند را به محاکمه‌های رخ داده در شهر نونبرگ در آلمان پس از پایان جنگ اختصاص می‌دهد و معضل جنایات جنگی را تجزیه و تحلیل می‌کند. این مستند یک دستاورد بزرگ هنری و فلسفی است.

۸- آخرین مردان حلب (Last Men in Aleppo)

• سال انتشار: ۲۰۱۷
• کارگردان: فراس فایاد
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰

«آخرین مردان حلب» در مورد جنگ داخلی روسیه و بحران پناهندگان روسیه است. این مستند بخاطر موضوع حساسی که به سراغ آن رفته یکی از بهترین مستندهای جنگی است که حقیقت تلخ فروپاشی یک کشور و همچین داستان‌هایی الهام‌بخش از مردان و زنانی که با شجاعت و شفقت جان خود را برای دیگران به خطر انداختند را به ما نشان می‌دهد. در حالی که حملات نظامی، ساختمان‌ها چپ و راست تخریب می‌کند، گروهی از فعالان شهروندی برای بیرون آوردن جنازه‌ها از زیر آوار و کمک به افراد نیازمند بارها جان‌شان به خطر می‌افتد. «آخرین مردان در حلب» تصویری از شجاعت حقیقی است و نشان می‌دهد که اگر واقعا کشور خود را دوست داشته باشید، هرکاری برای نجات دادن آن انجام می‌دهید.

۷- قلب‌ها و ذهن‌ها (Hearts and Minds)

• سال انتشار: ۱۹۷۴
• کارگردان: پیتر دیویس
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۲ از ۱۰

یک مستند بسیار مهم آمریکایی که به بررسی کمپ‌های نظامی می‌پردازد و تصمیماتی که در نهایت منجر به جنگ بیهوده‌ و دخالت جاهلانه آمریکا در امور ویتنام شد. این مستند جنگی با کنار هم قرار دادن فیلم‌های مصاحبه‌های پیش از جنگ ویتنام، به حماقت تصمیم‌گیران آن زمان طعنه می‌زند و از نارضایتی و احساسات ضد جنگ جوانان آن زمان دفاع می‌کند.

۶- مه جنگ: یازده درس از زندگی رابرت اس. مک‌نامارا (Fog of War: 11 lessons from the life of Robert S. McNamara)

• سال انتشار: ۲۰۰۳
• کارگردان: ارول موریس
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰

اولین مستند جنگی ارول موریس یکی از بهترین مستند‌های او نیز هست. مستند «مه جنگ» همان رویکرد سازش‌نا‌‎پذیر و تقابل‌آمیز کارگردان را دارد که در مصاحبه‌های او با افراد خاصی که از نظر اخلاقی خاکستری هستند کاملا خودش را نشان می‌دهد. این مستند که انگار مطالعه‌ای در مبحث گناه و پشیمانی است، دوربین خود را به سمت مک‌نامارا می‌گیرد؛ وزیر دفاع سابق آمریکا که مغز متفکر پشت جنگ ویتنام بوده است. «مه جنگ» مصاحبه‌های مفصل را با فیلم‌های آرشیوی ترکیب می‌کند و با موسیقی زیبای فیلیپ گلس، زندگینامه غم‌انگیزی از یک مرد قدرتمند و اشتباهات متعدد او که به مرگ افراد زیادی منجر شده است را به ما نشان می‌دهد.

۵- غم و تاسف (The Sorrow and The Pity)

• سال انتشار: ۱۹۶۹
• کارگردان: مارسل اوفولز
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰

یک مستند حماسی دیگر از مارسل اوفولز که جزو بهترین مستند‌های جنگی تمام دوران است. «غم و تاسف» تاریخ اشغال فرانسه توسط نازی‌ها و تلاش‌های فرانسه برای مقاومت را به تصویر می‌کشد. این فیلم به تحلیل باورهای زمان فرانسه و تفاوت‌های فرهنگی و طبقاتی میان شهروندان می‌پردازد. این مستند یک کلاس تاریخی تمام و کمال است که از طیفی گسترده از وحشت تا حتی طنز را در خود گنجانده است.

۴- سال خوک (In the Year of the Pig)

• سال انتشار: ۱۹۶۸
• کارگردان: امیل دی آنتونیو
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم:  ۷.۴ از ۱۰

امیل دی آنتونیو یکی از دست‌کم‌گرفته‌ترین کارگردان‌های تمام دوران است و شاهکار او بدون شک مستند «سال خوک» است. این فیلم به قدری بحث‌برانگیز بود که بسیاری تهدید کردند که هر سالنی که فیلم در آن به نمایش دربیاید را منفجر می‌کنند. آمریکایی‌ها آن موقع نسبت به جنگ احساس محافظه‌کارانه‌ای داشتند و هنوز تفکرات ضدجنگ پایه‌گذاری نشده بود. این مستند مصاحبه‌هایی با نظامی‌های گنک-هو و مجموعه‌ای از تصاویر آرشیوی دل‌خراش است که با خشم، جنگ را محکوم می‌کند و هرکس که به جنگ علاقه دارد را نیز زیر سوال می‌برد. این مستند به این علت از بهترین مستند‌های جنگی است که رویکردی کاملا ضدجنگ دارد و در مقصر دانستن افراد مقصر و کوبیدن آن‌ها ابایی از خود نشان نمی‌دهد.

۳- عمل کشتن (Act of Killing)

• سال انتشار: ۲۰۱۳
• کارگردان: جاشوآ اوپنهایمر
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۲ از ۱۰

«عمل کشتن» یکی از غم‌انگیز‌ترین مستند‌های تمام دوران است که احساسات هر شخصی که آن را تماشا کند برانگیخته خواهد کرد. این مستند ذهن آدم‌کش‌های دوران جنگ را مورد بررسی قرار می‌دهد. این فیلم نه تنها با جنایتکاران جنگی مصاحبه می‌کند، بلکه منطق پشت نسل‌کشی را هم کاملا توضیح می‌دهد. جاشوآ اوپنهایمر با بسیاری از نظامی‌های اسبق اندونزی وارد مراوده می‌شود؛ تا جایی که به قدری به او اعتماد می‌کنند که اجازه می‌دهند با بزرگ‌ترین عامل قتل‌های ۱۹۶۰ اندونزی مصاحبه کند. او بیش از ۱۰۰۰ نفر را کشته و این مستند در نهایت وارد ذهن او می‌شود؛ در حالی که ما توضیح می‌دهند که روند به قتل رساندن آن‌ همه آدم به چه شکل بوده است.

۲- شوآه (Shoah)

• سال انتشار: ۱۹۸۵
• کارگردان: کلاود لانزمن
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۷ از ۱۰

دو فیلم اول این لیست، هر دو بهترین مستند‌های جنگی تمام دوران هستند و دو دیدگاه کاملا متفاوت از جنگ ارائه می‌دهند. یکی نزدیک به نه ساعت است و دیگری کمتر از نیم ساعت. «شوآه» مجموعه مصاحبه‌هایی کامل و پرجزئیات است با تمام افرادی که در هولوکاست حضور داشته‌اند و دیگری «شب و مه» است؛ یک مستند کوتاه ولی شاعرانه از فجایع جنگ که قضاوت را به شما می‌سپارد. انتخاب بین این دو مستند کاملا بر عهده سلیقه مخاطب است. «شوآه» ده ساعت است و سال‌ها ساخت آن طول کشیده است و نتیجه آن یک مطالعه‌ی کامل از جنگ جهانی دوم است که تمام حقایق آن جنگ را ثبت می‌کند.

۱- شب و مه (Night and Fog)

• سال انتشار: ۱۹۵۶
• کارگردان: آلن رنه
• امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۶ از ۱۰۰

بر خلاف مستند قبلی، این مستندی کوتاه و بدون دیالوگ است که یکی از بی‌نقص‌ترین آثار هنری تاریخ نیز است. یک مستند فرانسوی کوتاه ساده که تا ابد در ذهن مخاطبان خود می‌ماند. این مستند فیلم‌هایی که از اردوگاه‌های اجباری گرفته شده‌ است را با اردوگاه اجباری حال حاضر که حالا متروکه شده و سبزه در آن رشد کرده را در کنار هم نمایش می‌دهد. بسیاری از تصاویر این مستند به شدت تکان‌دهنده هستند و در عین آموزشی بودن، اثری کاملا هنری است که از نظر بسیاری نه تنها بهترین مستند جنگی، بلکه بهترین فیلم ساخته شده در تاریخ است.

منبع: Movieweb