نقد کتاب «جشن تولد» هارولد پینتر؛ مخترع سبک پینترسک

«جشن تولد» (The Birthday Party) اولین نمایشنامه بلند هارولد پینتر، نمایشنامه‌نویس برجسته بریتانیایی و برنده جایزه نوبل ادبیات است که در سال ۱۹۵۷ نوشته و در سال ۱۹۵۸ روی صحنه رفت. این اثر نه تنها یک نمایشنامه سرگرم‌کننده، بلکه یک تجربه فکری و احساسی است که شما را به تأمل درباره ماهیت قدرت، ترس و هویت وادار می‌کند. اگر به دنبال اثری هستید که ذهن شما را درگیر کند و شما را با سؤالات بزرگ زندگی مواجه سازد، «جشن تولد» قطعاً ارزش خواندن و تماشا را دارد.

معرفی کتاب «جشن تولد»

«جشن تولد» یکی از بهترین کتاب‌های هارولد پینتر و در حین حال، از جنجالی‌ترین آثار اوست. این نمایشنامه ، نمونه‌ای شاخص از «کمدی تهدید» است؛ سبکی که در آن فضایی به ظاهر عادی و روزمره، به شکلی نامحسوس و نگران‌کننده، تبدیل به صحنه‌ای از وحشت و اضطراب می‌شود. داستان در یک مهمانخانه‌ی متروک در شهری ساحلی می‌گذرد، جایی که استنلی وبر، مردی منزوی و بی‌انگیزه، زندگی کسالت‌باری را با مالکان مهمانخانه، مگ و پت، سپری می‌کند. ورود دو غریبه‌ی مرموز، گلدبرگ و مک‌کان، همه‌چیز را تغییر می‌دهد. آن‌ها ادعا می‌کنند که برای جشن تولد استنلی آمده‌اند، اما هرچه پیش می‌رود، حضورشان بیشتر به تهدیدی مبهم و ترسناک شبیه می‌شود. مهمانی‌ای که قرار بود جشنی بی‌ضرر باشد، به کابوسی از تحقیر، خشونت و فروپاشی روانی تبدیل می‌شود.

نقد کتاب «جشن تولد»

پینتر در این نمایشنامه کلاسیک، ترس، قدرت، کنترل و فروپاشی فردیت را به تصویر می‌کشد. فضای داستان از همان ابتدا وهم‌آلود است؛ مکالمات روزمره، به طرز نامحسوسی غیرطبیعی به نظر می‌رسند. شخصیت‌ها درباره‌ی مسائل پیش‌پاافتاده صحبت می‌کنند، اما حس خطر و تهدید در زیر لایه‌های این دیالوگ‌های ساده موج می‌زند. گلدبرگ و مک‌کان، که به نظر مأمورانی از طرف یک سازمان نامعلوم‌اند، به روش‌هایی روان‌شکنانه استنلی را تخریب می‌کنند. آن‌ها با پرسش‌های بی‌معنی، تناقض‌گویی‌های عمدی و تحقیر بی‌وقفه، او را از هویت خودش تهی می‌کنند. استنلی که ابتدا شخصیتی منفعل و گریزپا دارد، کم‌کم از هم می‌پاشد و در پایان نمایش، دیگر آن فردی نیست که در ابتدا دیده بودیم.

ساختار نمایشنامه، غیرخطی و پر از ابهام اما به غایت حساب‌شده است. پینتر از گفت‌وگوهای مقطع، مکث‌های طولانی و جملات ناتمام استفاده می‌کند تا فضایی نامطمئن و پرابهام ایجاد کند. این تکنیک که بخشی از سبک معروف «پینترسک» (Pinteresque) اوست، یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی سبک نوشتاری وی بوده و به تعلیق و دلهره‌ی نمایشنامه شدت می‌بخشد. پینتر هرگز به طور واضح توضیح نمی‌دهد که گلدبرگ و مک‌کان چه کسانی هستند یا چرا استنلی را هدف قرار داده‌اند. این ابهام عمدی، بیننده را وادار می‌کند تا خودش معنا را کشف کند و تفسیرهای مختلفی از داستان ارائه دهد. نمایشنامه در سه پرده روایت می‌شود؛ پرده‌ی اول با معرفی شخصیت‌ها، پرده‌ی دوم با شدت گرفتن بحران در جشن تولد، و پرده‌ی سوم با شکست و اسارت نهایی استنلی به پایان می‌رسد.

نمادگرایی حتی در نقد کتاب «جشن تولد» نقش کلیدی دارد. شخصیت استنلی، نماد فردی است که تلاش می‌کند از یک سیستم سرکوبگر فرار کند اما در نهایت مغلوب می‌شود. گلدبرگ و مک‌کان، که انگیزه‌شان نامشخص باقی می‌ماند، تجسم قدرت‌هایی‌اند که به شیوه‌هایی مرموز و غیرقابل درک، افراد را کنترل می‌کنند. «جشن تولد» در اینجا به نوعی تمثیلی از هویت از دست‌ رفته و بحران فردیت در برابر بازوی قدرت و اجبار است. حتی محیط نمایش نیز نمادین است: مهمانخانه‌ی مگ و پت در مکانی بسته و دور افتاده، استعاره‌ای از جهانی است که ظاهراً امن به نظر می‌رسد اما ناگهان تبدیل به دام می‌شود.

نمادگرایی در این نمایشنامه نقش مهمی دارد. «جشن تولد» که ظاهراً یک رویداد شاد است، به نمادی از تهدید و فروپاشی تبدیل می‌شود. طبل کوچک که استنلی در جشن دریافت می‌کند، نشانه‌ای از تلاش بی‌ثمر او برای حفظ کنترل بر زندگی‌اش است.

تفسیرهای مختلفی از نمایشنامه ارائه شده است. برخی آن را نقدی بر توتالیتاریسم و سیستم‌های سرکوبگر می‌دانند که فرد را از درون تهی می‌کنند. دیگران آن را نمایشی درباره‌ی پوچی، بی‌معنایی زبان و ماهیت ناپایدار واقعیت تلقی کرده‌اند. برخی نیز آن را تمثیلی از تهدیدهای نامرئی اجتماع بر فردیت و آزادی انسان می‌بینند. پینتر خود هرگز تفسیری قطعی ارائه نداد، و همین رازآلودگی، بر قدرت و تأثیرگذاری اثر افزوده است.

پذیرش عمومی نمایشنامه در ابتدا چندان مثبت نبود. اجرای نخست آن در لندن با واکنش‌های سرد و حتی خصمانه‌ای روبه‌رو شد. اما به‌مرور، جایگاه خود را به عنوان یکی از آثار مهم و تأثیرگذار تئاتر مدرن تثبیت کرد. امروز «جشن تولد» یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌های قرن بیستم شناخته می‌شود و الهام‌بخش بسیاری از نمایشنامه‌نویسان پس از پینتر بوده است.

علاوه بر این، تأثیر «جشن تولد» بر تئاتر مدرن غیرقابل‌انکار است. بسیاری از نمایشنامه‌نویسان و فیلم‌نامه‌نویسان از تکنیک‌های پینتر الهام گرفته‌اند. بنابراین، خواندن این اثر نه‌تنها یک تجربه‌ی هنری، بلکه فرصتی برای درک یکی از مهم‌ترین جریانات نمایشی قرن بیستم است.

با این حال، چالش‌هایی نیز در نمایشنامه وجود دارد. منتقدان در نقد کتاب «جشن تولد» از فضای مبهم، گفت‌وگوهای مقطع و عدم وضوح در انگیزه‌های شخصیت‌ها می‌گویند که ممکن است برای برخی خوانندگان و تماشاگران دشوار و گیج‌کننده باشد. کسانی که به روایت‌های سنتی با شخصیت‌پردازی و گره‌گشایی مشخص عادت دارند، ممکن است از این اثر احساس سردرگمی کنند. اما این ابهام، دقیقاً همان چیزی است که پینتر می‌خواهد ایجاد کند؛ زیرا جهان او، جهانی است که در آن قطعیت وجود ندارد و تهدید، همواره در سایه‌ها کمین کرده است.

چرا باید این نمایشنامه را خواند؟

«جشن تولد» اثری است که مخاطب را به چالش می‌کشد و او را وادار می‌کند درباره‌ی ماهیت قدرت، کنترل و اضطراب در دنیای مدرن بیندیشد. اگر به نمایشنامه‌هایی مانند آثار ساموئل بکت یا اوژن یونسکو علاقه دارید، این نمایشنامه نیز می‌تواند تجربه‌ای مشابه اما با سبک خاص پینتر ارائه دهد. برای کسانی که به تئاتر ابزورد، نقد اجتماعی و روان‌شناسی شخصیت‌ها علاقه‌مندند، این اثر یکی از ضروری‌ترین خواندنی‌هاست.

4 %

90,000

86,090 تومان

منبع: دیجی‌کالا مگ