دوبله‌ها، بازی‌ها و زندگی ژاله علو؛ خداحافظی با صدای خاطرات

روز ۳ دی ماه، خبر رسید که ژاله علو در ۹۷ سالگی درگذشت. نبودن او دریغ بزرگی برای جامعه هنری ایران است. اما علو آنقدر اثر جاودانه در زمینه دوبله و بازیگری از خود به جا گذاشته که می‌توان با اطمینان گفت اگرچه خودش دیگر نیست، خاطرات صدایش و شخصیت‌هایی که به آنها جان بخشیده، تا ابد در ذهن چند نسل از ایرانی‌ها زنده و ماندگار خواهد بود. مسیر هنری که او پشت سرگذاشت و داستان‌هایی که از شکل‌گیری و شهرت آثار برحسته‌اش  نقل می‌کنند، نگاه متفاوتی به کارنامه هنری او را طلب می‌کند.

سال‌های ابتدایی فعالیت هنری ژاله علو

خانواده علو، نام او را شوکت گذاشته بودند. زیبایی چهره و علاقمندی خانواده به کارهای هنری، پای او را به سازمان تازه تاسیس رادیو در دهه ۲۰ باز کرد. بازی در نمایش‌های رادیویی شروع فعالیت حرفه‌ای علو بود. او بعد از شهرت در این نمایش‌ها، تصمیم گرفت نام هنری ژاله را برای خودش انتخاب کند. در ابتدا او به نام شوکت ژاله شهرت پیدا کرد و بعدتر، نامش خود را با نام ژاله علو معرفی می‌کرد. حضور در نمایش‌های رادیویی برای علو زمینه‌ساز یک اتفاق مهم دیگر هم بود. ازدواج با کارگردان برخی از نمایش‌ها یعنی نصرت‌الله محتشم. این ازدواج مسیر کاری ژاله علو را تا حد زیادی تغییر داد. چون محتشم تنها در رادیو فعالیت نداشت و کارگردان‌های با سابقه تئاترهای اصطلاحا لاله‌زاری آن دوران مانند تئاتر فردوسی بود. «در سایه حرم» در سال ۱۳۲۹ یکی از تئاترهای مشهوری بود که علو در آن تحت نظارت همسرش و در نقش اصلی زن این پیس حضور پیدا کرد.

موفقیت ژاله علو در تئاتر و رادیو و تشویق‌های همسرش، او را ترغیب کرد که در کنار کسب تحربه با بازیگری، به صورت آکادمیک هم این هنر را پیگیری کند. به همین دلیل در هنرستان هنرپیشگی تهران ثبت‌نام کرد و پس از گذارندن یک دوره دو ساله از این هنرستان فارغ‌التحصیل شد. حضور در این جوامع هنری، ژاله علو را در مرکز توجه بسیاری از کارگردان‌ها و چهره‌های مطرح آن دوران مانند اسماعیل کوشان و  معز دیوان‌فکری و دیگران قرار داد. از اواسط دهه ۳۰ که تئاترهای لاله‌زاری شکل دیگری به خود گرفت بیشتر چهره‌های پیشرو تئاتر به سمت سینما کشیده شدند، علو هم وارد بازیگری در سینما شد.

تلویزیون و سینما، عرصه‌های حضور ژاله علو

سینما پس از رادیو و صحنه تئاتر، سومین خانه ژاله علو بود. او از سال ۱۳۲۷ و با فیلم «طوفان زندگی» برای اولین‌بار حضور مقابل دوربین را تجربه کرد. او در این فیلم با غلامحسین بنان و رقیه چهره‌آزاد همکاری داشت. اما تنها نسخه فیلم در آتش‌سوزی سوخت. پس از آن علو تا سال ۱۳۹۷ و به مدت ۷۰ سال، در ۶۰ فیلم سینمایی حضور پیدا کرد. عمده فعالیت او در سینمای پیش از انقلاب بود، اما هیچ‌وقت در آثار با کیفیت پایین بازی نکرد. او تجربه حضور در کنار کارگردان‌های موج نوی سینمای ایران مانند مسعود کیمیایی و علی حاتمی را هم داشت. نقش بی‌بی آسید مرتضی در فیلم «طوقی» ساخته علی حاتمی یکی از نقش‌های برتر کارنامه بازیگری علو است که در آن نقش یک زن سالخورده نابینا نقش‌آفرینی کرد. از سال ۱۳۵۷ به بعد به دلیل فعالیت بیشتر در تلویزیون، ژاله علو فعالیت کمتری در سینما داشت. اما حضور اثرگذارش در آثاری مانند «روز واقعه» یا «میهمانی مامان» در ذهن مخاطب ماندگار شده.

ژاله علو، تا پیش از انقلاب در تلویزیون حضور پیدا نکرد. اما از اوایل دهه ۶۰ و با سریال «امیرکبیر» ساخته سعید نیک‌پور به بازیگری پرکار در رسانه تلویزیون تبدیل شد. آنقدر پرکار که تا اواسط دهه ۸۰، سالی حداقل در دو سریال تلویزیونی حضور داشت. اما برجسته‌ترین و مشهورترین کاراکتری که ژاله علو در ۷ دهه بازیگری خود در قالب آن نقش آفرینی کرد، خاله لیلا در سریال «روزی روزگاری» بود. در دورانی که زنان بازیگر معمولا در بدنه داستان بودند و در تلویزیون چندان مجالی برای نقش‌آفرینی زنان به عنوان کاراکتری مقتدر، وجود نداشت، امرالله احمدجو، نقش یک زن روستایی متفاوت را در این سریال به او داد. هنوز هم پس از ۳۰ سال، دیالوگ‌های علو در مقابل خسرو شکیبایی، در فضای مجازی و میان صحبت‌های عامه مردم گاهی تکرار می‌شود. خاله لیلا سمبل زن قدرتمندی بود که به هیچ عنوان زیر بار ظلم نمی‌رفت و اجازه نمی‌داد دیگران هم ظلم را بپذیرند.

آخرین پروژه تلویزیونی که ژاله علو در آن حضور پیدا کرد، سریال «مختارنامه» بود. او در زمان بازی در این سریال از سن ۸۰ سالگی گذشته بود، اما صدا و بازی او همچنان نشان آمادی و عشقش به بازیگری بود.

دوبله، جایگاهی تکرار نشدنی برای ژاله علو

دوبله ایران، مدیون بسیاری از صداپیشگان این عرصه است که سال‌ها برای این حوزه زحمت کشیدند. اما بسیاری معتقدند، دوبله انیمیشن‌های کودکان مدیون ژاله علو است. او کسی بود که برای اولین‌بار سرپرست دوبلاژ برخی از مشهورترین انیمشین‌های والت‌دیزینی بود که در دهه ۵۰ و ۶۰ دنیای رویایی متفاوتی برای بچه‌ها می‌ساختند. کار در رادیو بود که ژاله علو را به دوبله کشاند. در همان سال‌های اولیه شروع فعالیت هنری‌اش در سال ۱۳۳۱ در فیلم «مادر» برای اولین‌بار به جای دلکش صحبت کرد و این شروع راهی بود که در ادامه ژاله علو را به یکی از مدیران حرفه‌ای دوبلاژ تلویزیون ایران تبدیل کرد.

او به جای بازیگران زن مهم سینمای جهان مانند سوفیا لورن، جینا لولو بریجیدا، سوزان هیوارد و… صحبت کرده. اما در کنار این اثر ماندگاری در کارنامه هنری او است که شاید هیچ مجموعه‌ خارجی در ایران به میزان شهرت آن نرسیده باشد. ژاله علو مدیر دوبلاژ «سال‌های دور از خانه» بود. سریالی که در ایران به «اوشین» شهرت داشت. علو راوی سریال هم بود و صدایش با آن گرمی خاصی که داشت تا ابد در گوش مخاطب ایرانی ماندگار خواهد بود.

منبع: دیجی‌کالا مگ