سهم مواد بازیافتی در گوشی شما چقدر است؟

در سال‌های اخیر تولیدکنندگان گوشی تلاش می‌کنند تا سهم مواد بازیافتی را در محصولات خود افزایش دهند و هرچند در واقعیت، میانگین صنعتی هنوز از نظر درصدی فاصله‌ی زیادی با ایده‌ی گوشی کاملا بازیافتی دارد، اما بخش‌هایی از گوشی شما حتی امروز هم از مواد بازیافتی ساخته شده است؛ سهمی که در آینده بیشتر هم خواهد شد.

در حالی که برندهای پیشرو گام‌های قابل توجهی در این زمینه برداشته‌اند، اما بازیافت سراسری گوشی‌ها و بازگردانی مواد به چرخه‌ی مصرف فناوری، هنوز با چالش‌های بزرگِ فنی و لجستیکی روبه‌روست.

اهمیت به‌کارگیری مواد بازیافتی در گوشی‌ها

تولید یک گوشی نیازمند استخراج مواد معدنی کمیاب مانند آلومینیوم، کبالت، لیتیوم، مس و دیگر عناصر است. فرآیندی که نه تنها بسیار آلاینده است، بلکه با محدودیت منابع هم روبه‌رو است و اثرات زیست‌محیطی و اجتماعی جدی دارد. بنابراین استفاده از مواد بازیافتی دو هدف اصلی کاهش ردپای کربن و امنیت زنجیره تأمین را دنبال می‌کند. بازیافت مواد و حرکت به سمت اقتصاد چرخشی در نهایت می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای و اثرات زیست‌محیطی را کاهش دهد.

مواد بازیافتی در گوشی‌ها

برای تولید گوشی از مواد مختلفی استفاده می‌شود و به همین دلیل سازندگان تمرکز خود را بر استفاده از مواد بازیافتی در بخش‌های گوناگون گوشی‌های هوشمند گذاشته‌اند.

آلومینیوم

با توجه به اینکه بازیافت آلومینیوم 95 درصد انرژی کمتری نسبت به تولید آلومینیوم خام نیاز دارد، این عنصر از پایدارترین و ارزشمندترین گزینه‌ها برای بازیافت در صنعت گوشی‌سازی به‌شمار می‌رود. کیفیت آلومینیوم بازیافتی تقریبا مشابه آلومینیوم اولیه است و بدین ترتیب بدون افت خواص، می‌تواند بارها بازیافت شود.

بسیاری از شرکت‌ها قاب گوشی را با درصد بسیار بالایی از آلومینیوم بازیافتی تولید می‌کنند. این ماده معمولا در قاب، شاسی اصلی و برخی قطعات ساختاری داخلی به‌کار می‌رود و چون این بخش‌ها بیشترین نیاز به آلومینیوم را دارند، ردپای کربن دستگاه را بسیار کاهش می‌دهند.

پلاستیک

پلاستیک بازیافتی طی سال‌های اخیر بیشترین حضور را در گوشی‌های میان‌رده و اقتصادی پیدا کرده، چون هم تولید آن نسبتا ارزان‌تر است و هم قابلیت رنگ‌پذیری و شکل‌دهی بالایی دارد. علاوه بر اینکه می‌توان بدون کاهش کیفیت از آن در بسیاری از بخش‌های گوشی استفاده کرد.

استفاده از آلومینیوم بازیافتی در گوشی
Credit: Sharp

سامسونگ، موتورولا، نوکیا و حتی سونی از پلاستیک‌های بازیافتی در بخش‌هایی مانند قاب پشتی، قطعات ماژول دوربین و بخش‌های درونی مانند نگهدارنده‌های بردها استفاده می‌کنند. چالش اصلی آن، حفظ کیفیت ظاهری و مقاومت مکانیکی است و به همین دلیل با وجود استفاده‌ی زیاد در میان‌رده‌ها، در گوشی‌های پرچم‌دار کمتر کاربرد دارد.

فلزات پایه

این فلزات در مدارهای الکترونیکی و ماژول‌های داخلی گوشی نقش کلیدی دارند. قلع در لحیم‌کاری بردها استفاده می‌شود و فلز بازیافتی می‌تواند در لحیم‌های پایدار و کم‌خطر جایگزین شود. تنگستن معمولا در موتورهای ویبره و بخش‌های وزنه‌ای استفاده می‌شود و مس هم در کابل‌ها، سیم‌پیچ‌ها و بردهای الکترونیکی به کار می‌رود.

استخراج فلزات پایه از گوشی موبایل نیازمند روش‌های پیچیده و گاهی شیمیایی است.
Credit: Baranozdemir, iStock

بازیافت این فلزات دشوار است چون معمولا در ابعاد بسیار کوچک و در محل‌هایی پیچیده قرار دارند و جدا کردن آن‌ها از مدارهای چاپی چندلایه با روش‌های مکانیکی یا شیمیایی هزینه‌بر است. بازیافت سنتی آن‌ها در بسیاری از کشورها صرفه‌ی اقتصادی ندارد و اغلب توسط سوزاندن یا ذوب کلی دستگاه از آن‌ها استفاده می‌شود. در عین حال برخی تولیدکنندگان مانند اپل و فیرفون بخشی از این فلزات را از منابع بازیافتی معتبر تأمین می‌کنند تا استخراج از معادن کمتر شود.

لیتیوم

لیتیوم یکی از اصلی‌ترین عناصر در باتری‌های لیتیوم-یون گوشی‌هاست و استفاده از آن رو به افزایش است. هم‌اکنون لیتیوم بازیافتی در مقایسه با نیاز بازار بسیار کم است و چون باتری‌ها ترکیبی از لایه‌های فعال، الکترولیت و مواد دیگر هستند، فرآیند استخراج مجدد آن پیچیده است. هرچند بازیافت شیمیایی لیتیوم رو به پیشرفت است، اما هنوز هزینه و محدودیت زیادی دارد. هرچند احتمالا در 5 تا 10 سال آینده، رشد چشمگیری در این بخش صورت بگیرد.

بازیافت باتری گوشی، از مهم‌ترین زمینه‌های توجه به اثرات زیست‌محیطی است.
Credit: Sims Life Cycle

کبالت

کبالت هم در تولید باتری، پایداری حرارتی و ظرفیت شارژ آن نقش مهمی ایفا می‌کند اما مشکلاتی دارد. بخش زیادی از کبالت جهان از معادن کنگو استخراج می‌شود که مشکلات جدی زیست‌محیطی و حتی مسائل اخلاقی پیرامون بهره‌کشی از نیروی انسانی در آن گزارش شده است. به همین دلیل شرکت‌ها به سمت کبالت بازیافتی یا باتری‌هایی با کبالت کم پیش می‌روند.

بازیافت کبالت ارزش اقتصادی بالایی دارد و برخلاف لیتیوم، از نظر اقتصادی به‌صرفه است. برخی سازندگان درصد قابل‌توجهی از کبالت مصرفی خود را از منابع بازیافتی تأمین می‌کنند. با این حال چالش جداکردن کبالت از ساختار کاتد نیازمند فرآیندهای شیمیایی پیچیده است که هنوز برای همه ممکن نیست.

قطعات مختلف قابل بازیافت آیفون
Credit: Apple Insider

عناصر نادر

مواد دیگری مانند ایندیم هم در بخش‌هایی از گوشی موبایل، از جمله در موتورهای ویبره، اسپیکرها، لنز و پوشش‌های اپتیکی، نمایشگرها و آلیاژهای مغناطیسی به‌کار می‌روند.

این دسته کمترین سهم را در بازیافت دارد چون هم مقدار آن‌ها در هر گوشی بسیار کم است و هم بسیاری از کارخانه‌ها زیرساخت لازم برای جداسازی و بازیابی اقتصادی آن‌ها را ندارند. بدین ترتیب هنوز به استخراج از معادن متکی هستند.

شرکت‌های پیشگام در تولید با مواد بازیافتی

شرکت‌های زیادی هم با توجه به سیاست‌گذاری‌های دولتی و هم برای حفظ محیط زیست، به استفاده از مواد بازیافتی روی آورده‌اند و در این میان برخی برندهای شاخص هم حضور دارند.

اپل

اپل برنامه‌ی پرشتابی را برای استفاده از مواد بازیافتی دنبال می‌کند و تمرکز ویژه‌ای بر بازیافت عناصری مانند کبالت، عناصر خاکی کمیاب، طلا و قلع دارد که استخراج، پالایش و بازیافت آن‌ها بسیار پیچیده و انرژی‌بر است. یکی از مهم‌ترین تحولات آن، انقلاب کبالت در باتری‌هاست. اپل متعهد شده بود تا پایان سال 2025 میلادی، 100 درصد کبالت مورد استفاده در باتری‌های طراحی شده توسط خود را از منابع بازیافتی تأمین کند. چیزی که با استفاده‌ی 100 درصدی از کبالت بازیافتی در سری آیفون 17 به آن دست یافت.

از سوی دیگر، تقریبا تمام عناصر کمیاب استفاده شده در آهنرباهای اسپیکرها و سیستم مگ‌سیف را از منابع بازیافتی تأمین می‌کند و 100 درصد طلای مورد استفاده در آبکاری بردها و تمام قلع لازم برای لحیم‌کاری‌ها، بازیافتی است. این شرکت از ابزارهای اختصاصی مانند ربات «دِیزی» (Daisy) استفاده می‌کند که می‌تواند قطعات آیفون را با دقت بالا جدا و موادی را استخراج کند که بازیافت‌کنندگان سنتی توانایی آن را ندارند.

سامسونگ

سامسونگ با برنامه‌ی Galaxy for the Planet مسیر متفاوتی را در زمینه‌ی زیست‌پایداری دنبال می‌کند. تمرکز اصلی، استفاده از پلاستیک‌های استخراج‌شده از تورهای ماهیگیری در اقیانوس است؛ موادی که تهدید جدی برای اکوسیستم‌های دریایی هستند. این پلاستیک‌ها در بخش‌های مختلفی مانند کلیدها، محفظه‌های داخلی و ماژول‌های اسپیکر به‌کار می‌روند.

همکاری سامسونگ با شرکت‌های بازیافت
Credit: Shane Maritch

این شرکت همچنین سهم استفاده از آلومینیوم بازیافتی و شیشه‌های بازیافتی را افزایش داده است. در سری S24، مقدار قابل توجهی از شیشه‌های محافظ و بخش‌هایی از فریم، از مواد بازیافتی تولید شده‌اند. در باتری مدل اولترا هم حدود 50 درصد کبالت از منابع بازیافتی تأمین می‌شود که پیشرفتی بزرگ در دنیای اندروید است. سامسونگ در بسته‌بندی هم با استفاده‌ی 100 درصدی از مواد بازیافتی یا پایه گیاهی، یکی از پایدارترین سیستم‌های بسته‌بندی را در میان تولیدکنندگان بزرگ گوشی در اختیار دارد.

گوگل

گوگل در سری پیکسل تمرکز ویژه‌ای بر ساخت بدنه با مواد بازیافتی دارد به طوری که تمام محصولات سخت‌افزاری جدید گوگل از آلومینیوم 100 درصد بازیافتی برای ساخت بدنه استفاده می‌کنند. هدف‌گذاری گوگل تا سال پایان 2025 این است که حداقل 50 درصد تمام پلاستیک‌های محصولاتش، از جمله گوشی‌های پیکسل، از مواد بازیافتی ساخته شوند. این شرکت بر قطعات بزرگ‌تر و بازیافت‌پذیرتر متمرکز است که بیشترین اثر را در کاهش ردپای کربن دستگاه‌های تولیدی دارند.

شیائومی

شیائومی با گسترش برنامه‌ی زیست‌محیطی خود، سهم آلومینیوم و پلاستیک بازیافتی را افزایش داده است به طوری که در برخی مدل‌های ردمی و شیائومی 15 از پلاستیک‌های بازیافتی در بخش‌هایی مانند قاب داخلی، دکمه‌ها و ماژول‌های دوربین استفاده می‌کند.

شیائومی به دنبال استفاده‌ی کمتر از پلاستیک در بسته‌بندی‌هاست.

این شرکت همچنین متعهد شده است تا تولید زباله‌های الکترونیکی را در زنجیره تأمین خود را کاهش دهد و در سال‌های اخیر برنامه‌ی جمع‌آوری و بازیافت دستگاه‌های قدیمی را در بازارهای مختلف فعال کرده است. اگرچه درصدهای آن به اندازه‌ی اپل یا گوگل بالا نیست، اما سرعت رشد و دامنه‌ی استفاده از مواد بازیافتی در محصولاتش، نشان می‌دهد که به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی زیست‌پایداری گوشی‌های هوشمند است.

HMD

HMD Global با معرفی گوشی‌هایی مانند نوکیا X30 5G و نوکیا G60 5G به پایداری و استفاده مواد بازیافتی در محصولات خود پایبند بوده است. برای نمونه، فریم X30 5G کاملا از آلومینیوم بازیافتی ساخته شده است و بخش پلاستیکی پشت آن هم شامل حدود 65 درصد پلاستیک بازیافتی می‌شود. در G60 5G هم قاب پشتی کاملا و قاب جانبی آن با حدود 60 درصد پلاستیک بازیافتی ساخته شده است.

این شرکت به بسته‌بندی زیست‌پایدار هم توجه کرده و جعبه‌های محصولات خود را با مواد قابل بازیافت و یا مواد با منشأ کنترل شده تولید می‌کند. همچنین با هدف کاهش دورریز الکترونیکی، روش‌هایی مثل آپدیت نرم‌افزاری طولانی‌مدت را دنبال می‌کند تا کاربران را به حفظ گوشی برای مدت بیشتر تشویق کند.

فیرفون

در صنعت موبایل، هیچ شرکتی به اندازه‌ی «فیرفون» (Fairphone) به زیست‌پایداری و اخلاق متعهد نیست. این شرکت استانداردهای تازه‌ای را در استفاده از مواد بازیافتی و طراحی‌های قابل‌تعویض تعریف کرده است و با معرفی Gen 6 نشان داد که هنوز سبزترین برند صنعت موبایل است. این مدل با بیش از 50 درصد مواد بازیافتی یا استخراج شده به صورت پایدار ساخته شده که شامل 14 نوع ماده مانند آلومینیوم، مس، فولاد، قلع، نیکل، منیزیم، ایندیوم،  طلا، نقره، کبالت، تنگستن، پلاستیک‌ها و عناصر کمیاب بازیافتی می‌شود.

همچنین کم‌ترین ردپای کربن را در میان گوشی‌های این شرکت دارد و طراحی کاملا ماژولار آن، با امکان تعویض باتری، دوربین، نمایشگر و دیگر قطعات، عمر دستگاه را بسیار افزایش می‌دهد. ضمن اینکه E-waste neutral است و به ازای هر گوشی فروخته شده، همان مقدار زباله‌ی الکترونیکی جمع‌آوری و بازیافت می‌شود.

فرآیند مونتاژ آن هم در کارخانه‌هایی انجام می‌شود که در آن‌ها بر رعایت حقوق کارگران، دستمزد عادلانه و شرایط کاری سالم نظارت می‌شود. در کنار این رویکرد اخلاقی و زیست‌محیطی، ویژگی‌هایی چشمگیر گوشی‌های آن ثابت می‌کند که پایداری و تجربه‌ی کاربری، می‌توانند هم‌زمان در یک محصول وجود داشته باشند.

موانع استفاده از مواد بازیافتی

اختلاط مواد و کوچک بودن قطعات

قطعات ریز و بخش‌هایی که مخلوط چند ماده هستند، مانند چسب‌ها، لایه‌های نمایشگر و باتری‌ها، فرایند جداسازی را دشوار می‌کند.

بازده اقتصادی

هم‌اکنون بازیافت بعضی عناصر، تنها در مقیاس بسیار بزرگ یا با تکنولوژی‌های جدید به‌صرفه است و در غیر این صورت گران‌تر از استخراج یا تأمین اولیه است.

لجستیک

بیشتر کاربران، گوشی‌های قدیمی را نگه می‌دارند یا به درستی تحویل مراکز بازیافت نمی‌دهند. از سوی دیگر، زیرساخت بازیافتِ ایمن و اقتصادی در بسیاری مناطق جهان محدود است که باعث درصد بازیافت پایین به ویژه در زمینه‌ی قطعات الکترونیکی می‌شود.

دستگاه‌های بازیافت الکترونیک باید به آسانی در دسترس مردم باشد.
Credit: Camden Council‏

سیاست‌ها و استانداردها

نبود قوانین الزام‌آور یا مشوق‌های اقتصادی برای سازندگان و بازیافت‌کننده‌ها پیشرفت در این زمینه را کند می‌سازد اما در مقابل، اتحادیه‌ی اروپا و برخی کشورها فشارهایی را برای طول عمر بیشتر و دسترسی به قطعات یدکی اعمال می‌کنند که اثرات مثبتی به دنبال دارد.

الزامات بازیافت و تعمیر گوشی به مرور اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
Credit: Getty Images

نیاز آینده

برای زیست‌پایدار بودن هرچه بیشتر صنعت موبایل، نیاز به هماهنگی بخش‌های مختلف از تولید تا مصرف است. باید سازوکاری وجود داشته باشد تا مصرف‌کنندگان گوشی‌های قدیمی را به مراکز بازگردانی معتبر بسپارند یا آن‌ها را برای استفاده در اختیار افراد دیگر قرار دهند. همچنین نگاه به گوشی‌های بازیافتی باید ارتقا پیدا کند تا بیشتر از آن‌ها استفاده شود.

دولت‌ها باید مشوق‌های مالی برای بازیافت‌کنندگان در نظر بگیرند و نسبت به درصد مشخصی از مواد بازیافتی الزام قانونی ایجاد کنند. همچنین وضع قوانین حق تعمیر و الزامِ افزایش دوره‌ی پشتیبانی نرم‌افزاری، می‌تواند تقاضای تعویض را کاهش دهد. در سوی دیگر، سازندگان هم باید در فناوری‌های مدرن جداسازی و بازیافت عناصر سرمایه‌گذاری کنند و در خصوص درصد وزنی مواد بازیافتی، گزارش‌دهی شفاف داشته باشند تا امکان مقایسه‌ی واقعی برای کاربران و سرمایه‌گذاران فراهم باشد.

در آینده بخش‌های بیشتری از گوشی‌ها، از مواد بازیافتی خواهد بود.
Credit: eSmart Recycling

جمع‌بندی

با توجه به محدودیت منابع و نیاز به زیست‌پایدار بودن صنایع، صنعت تولید گوشی هم به سمت استفاده از مواد بازیافتی پیش رفته و این موضوع، به روندی کلیدی در سیاست سازندگان بزرگ مانند اپل و سامسونگ تبدیل شده است. روندی که هم از نظر زیست‌محیطی و هم از نظر اقتصادی و امنیت زنجیره‌ی تأمین اهمیت دارد. با وجود پیشرفت‌ها مسیر تحقق گوشی کاملا بازیافتی و کربن‌خنثی، راهی طولانی است که با پیشرفت فناوری، الزامات قانونی و بهبود نگاه جامعه، سرعت می‌گیرد. تنها با این هم‌افزایی است که می‌توان امیدوار بود تا سهم مواد بازیافتی در گوشی‌ها از یک روند نمادین، به یک استاندارد جهانی و واقعی تبدیل شود.

منابع: Which, Nord, e-Waste Monitor, Science Direct, Ars Technica

11,916,200

11,682,600

تومان