مسئله اینکه «آیا نبات برای تب ضرر دارد» یکی از پرسش‌های رایج در میان خانواده‌هاست. بسیاری از ایرانی‌ها از گذشته تا امروز، در زمان‌هایی که یکی از اعضای خانواده دچار تب، سرماخوردگی یا ضعف می‌شود، به سراغ چای نبات، دمنوش‌های گرم همراه نبات یا شربت‌های شیرین می‌روند. این کار بخشی از عادت‌های فرهنگی ماست و در بعضی مواقع هم علتش این است که وقتی بیمار اشتها ندارد، نوشیدنی شیرین راحت‌تر پایین می‌رود و کمی انرژی سریع به بدن می‌دهد.
تب چیست و بدن در زمان تب چگونه عمل می‌کند؟
تب در واقع یک مکانیسم طبیعی دفاعی است. زمانی که بدن با ویروس‌ها، باکتری‌ها یا عوامل التهابی روبه‌رو می‌شود، سیستم ایمنی دما را کمی بالا می‌برد تا شرایط برای تکثیر عوامل بیماری‌زا سخت‌تر و فضای مبارزه برای بدن فراهم‌تر شود. در چنین شرایطی، انرژی بدن صرف فعالیت‌های دفاعی می‌شود و به همین دلیل فرد احساس ضعف، بی‌حالی، بی‌اشتهایی و گاهی سردرد و لرز می‌کند. نکته مهم این است که بدن هنگام تب مقدار بیشتری آب از دست می‌دهد؛ چه از طریق تعریق، چه از طریق تنفس دهانی یا افزایش ضربان قلب و متابولیسم. یعنی مهم‌ترین نیاز بدن در این زمان، جبران آب از دست‌رفته و حفظ سطح مایعات است. این مسئله بسیار حیاتی‌تر از دریافت انرژی سریع از منابعی مثل شکر یا نبات است. به همین دلیل، وقتی درباره مصرف نبات هنگام تب صحبت می‌کنیم باید بدانیم که نبات تنها بخش کوچکی از نیازهای بدن را پاسخ می‌دهد و آن هم فقط انرژی ساده و سریع‌الجذب است، نه مواد مغذی و نه املاح.
نبات چیست و چه تأثیری بر بدن می‌گذارد؟
نبات چیزی جز شکر کریستالی‌شده نیست. یعنی ساختار آن تقریباً کاملاً از ساکاروز تشکیل شده است؛ یک قند ساده که بلافاصله بعد از مصرف، سطح قند خون را بالا می‌برد و انرژی سریع اما کوتاه‌مدتی ایجاد می‌کند. نکته مهم این است که نبات هیچ خاصیت دارویی قطعی و شناخته‌شده‌ای برای درمان تب ندارد. نه املاح دارد، نه ویتامین، نه مواد آنتی‌اکسیدان یا ترکیبات فعال. تنها اثر آن، شیرین کردن نوشیدنی و تأمین مقداری انرژی است. بنابراین اگر کسی تصور کند که نبات می‌تواند به‌طور مستقیم تب را کاهش دهد یا عامل درمان تب باشد، چنین تصوری پایه علمی ندارد. اما اینکه آیا برای تب «ضرر» دارد یا خیر، موضوع دیگری است و باید اثرات غیرمستقیم آن را بررسی کنیم.
آیا مصرف نبات تب را بدتر می‌کند؟
شاید اولین موضوعی که ذهن خیلی‌ها را درگیر می‌کند این است که آیا نبات به‌طور مستقیم می‌تواند دمای بدن را بالا ببرد؟ پاسخ این است که قند به‌خودیِ خود نمی‌تواند دمای بدن را افزایش دهد. یعنی اگر کسی تب ۳۸ درجه دارد، خوردن یک استکان چای نبات باعث بالا رفتن ناگهانی تب نمی‌شود. اما این پایان ماجرا نیست، چون مصرف قند ساده می‌تواند تأثیراتی در پس‌زمینه بدن بگذارد که روند بهبود را کند کند.
وقتی قند ساده وارد بدن می‌شود، پانکراس باید انسولین بیشتری ترشح کند تا سطح قند خون را تنظیم کند. ترشح زیاد انسولین می‌تواند بدن را کمی تحت فشار قرار دهد و انرژی‌ای که باید صرف مبارزه با عامل بیماری‌زا شود، بخشی‌اش صرف کنترل قند خون می‌شود. از طرفی، مصرف زیاد نبات یا نوشیدنی‌های شیرین باعث می‌شود فرد خیلی سریع احساس تشنگی کند. در زمان تب که بدن همین‌طور هم در معرض کم‌آبی است، اضافه کردن نوشیدنی‌های بسیار شیرین می‌تواند کم‌آبی را تشدید کند و این موضوع به‌طور غیرمستقیم باعث می‌شود تب کندتر پایین بیاید. پس اگرچه نبات مستقیماً تب را افزایش نمی‌دهد، اما در حجم زیاد و بدون رعایت اصول، می‌تواند روند بهبود را مختل کند.
نقش نوشیدنی‌های گرم و جایگاه نبات در آن‌ها
یکی از دلایل محبوبیت نبات در زمان تب این است که همراه نوشیدنی‌های گرم مصرف می‌شود. نوشیدن مایعات گرم نه‌تنها احساس آرامش ایجاد می‌کند، بلکه به کاهش لرز، کاهش التهاب گلو و حتی تخلیه بهتر ترشحات کمک می‌کند. وقتی یک لیوان چای کم‌رنگ یا یک دمنوش ملایم مانند بابونه یا آویشن با مقدار کمی نبات شیرین می‌شود، بیمار معمولاً راحت‌تر آن را می‌نوشد. این نکته مهم است، چون بسیاری از بیماران تب‌دار به دلیل حال بد، اشتهای کمی برای نوشیدن دارند.
با این حال، همین نوشیدنی گرم اگر بیش از حد شیرین شود، نه‌تنها فایده‌ای ندارد، بلکه ممکن است ناخواسته باعث افزایش عطش، تحریک معده یا افزایش قند خون شود. بنابراین اصل موضوع این است که استفاده از نبات باید محدود باشد و هدفش فقط ایجاد طعم بهتر باشد، نه تبدیل نوشیدنی به یک شربت غلیظ.
آیا نبات برای کودکان تب‌دار مناسب است؟
در مورد کودکان باید دقت بیشتری داشت. بدن کودک بسیار حساس‌تر از بدن بزرگسال است، مخصوصاً در برابر کم‌آبی و قند زیاد. برای کودک زیر یک سال، استفاده از هر نوع نوشیدنی شیرین‌شده با نبات، چای یا دمنوش‌های مختلف به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود، زیرا دستگاه گوارش او هنوز توانایی هضم مناسب قندهای ساده و نوشیدنی‌های سنگین را ندارد.
برای کودکان بالای یک سال، مصرف مقدار کمی نبات در یک نوشیدنی گرم می‌تواند قابل قبول باشد، اما نباید به یکی از روش‌های اصلی آبرسانی تبدیل شود. اولویت در تب کودک همیشه آب، محلول ORS، سوپ رقیق و مایعات علمی و ایمن است. اگر کودک فقط نوشیدنی‌های شیرین بخورد، به‌سادگی دچار تشنگی بیشتر و افزایش نوسانات قند خون می‌شود. همچنین عادت به طعم بیش از حد شیرین در دوران بیماری می‌تواند به مرور ذائقه او را به سمت شیرینی زیاد سوق دهد و این مسئله در آینده مشکلاتی مثل چاقی یا پوسیدگی دندان را تقویت می‌کند. در نظر داشته باشید از آنجایی که سلامت کودکان اهمیت بسیاری دارد توصیه می شود که به فکر خرید نبات چوبی با کیفیت از فروشگاه های معتبر باشید.
در زمان تب، اولویت اصلی بدن چیست و نبات در این میان چه نقشی دارد؟
در زمان تب، مهم‌ترین مسئله جبران آب و حفظ تعادل الکترولیت‌ها است. بدن با تعریق و افزایش دما، آب زیادی از دست می‌دهد و این کم‌آبی باعث می‌شود تب پایین نیاید یا حتی فرد احساس ضعف و سردرد بیشتری داشته باشد. به همین دلیل، نوشیدنی‌هایی مثل آب، آب‌میوه طبیعی رقیق‌شده، دمنوش‌های کم‌غلظت، سوپ ساده و در برخی شرایط دوغ رقیق، بسیار مهم‌تر از چای نبات هستند.
نبات تنها می‌تواند نقش یک تقویت‌کننده انرژی ملایم را داشته باشد. یعنی اگر فرد اشتها ندارد و دچار ضعف است، یک نوشیدنی گرم با مقدار کمی نبات می‌تواند کمک کند چند دقیقه انرژی بیشتری داشته باشد. اما این نقش بسیار محدود است و نمی‌تواند جایگزین عملکردهای حیاتی مانند آبرسانی و تأمین املاح شود. بر همین اساس، مصرف نبات باید به‌عنوان یک مکمل کوچک در کنار یک برنامه تغذیه‌ای مناسب در دوران تب قرار گیرد، نه به‌عنوان درمان اصلی.
جمع‌بندی
نبات به‌خودیِ خود تب را تشدید نمی‌کند و در حد کم، برای بیشتر افراد سالم مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال، چون یک قند ساده و سریع‌الجذب است، اگر در مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند کم‌آبی بدن را بیشتر کند و روند بهبود را کندتر سازد. بنابراین استفاده از آن باید محدود باشد و نوشیدنی‌های اصلی در دوران تب همچنان آب، دمنوش‌های سبک، سوپ و مایعات سالم باشند. در کودکان، به‌ویژه زیر یک سال، و همچنین افراد دیابتی، مصرف نبات باید با احتیاط بسیار بیشتری انجام شود. در مجموع، نبات یک درمان تب نیست و فقط نقش شیرین‌کننده ملایم دارد؛ پس بهتر است در کنار مراقبت‌های اصلی و به مقدار بسیار کم مصرف شود.
source