ماه‌گرفتگی سرخ‌فام نیمه‌ی شهریور کدام مناطق ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

پس از گذر از نیمه‌ی شهریور و زمانی که ماه در غروب روز 16 در افق اوج می‌گیرد، نه به رنگ همیشگی بلکه در طیف سرخ خواهد درخشید و این نتیجه‌ی ماه‌گرفتگی کاملی است که در شهریور 1404 همه‌ی ایران را دربر می‌گیرد. رویدادی که پس از 7 سال در ایران به صورت کامل روی می‌دهد و اگر این بار آن را از دست بدهید، برای دیدن خسوف بعدی باید تا 3 سال آینده منتظر بمانید.

8,600,000

7,769,000

تومان

16 شهریور 1404 (7 سپتامبر 2025) ماه‌گرفتگی کامل در بسیاری از نقاط زمین روی می‌دهد و به جای ماه سفید و زرد همیشگی، یک ماه سرخ‌رنگ در آسمان دیده خواهد شد که به «ماه خونین» (Blood Moon) معروف است.

با وجود آن‌که رصدگران آسمان در ایران و سراسر آسیا و استرالیای غربی بهترین منظره را از ابتدا تا انتهای ماه گرفتگی کامل در اختیار خواهند داشت، اما ساکنان اروپا، آفریقا، شرق استرالیا و نیوزیلند تنها می‌توانند برخی از مراحل ماه‌گرفتگی، از جمله خسوف کامل را مشاهده کنند و برای ساکنان قاره‌های آمریکا هم امکان مشاهده وجود ندارد.

ماه‌گرفتگی چگونه روی می‌دهد؟

ماه‌گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که خورشید، زمین و ماه به ترتیب در یک خط مستقیم قرار گیرند و بدین ترتیب ماه دقیقا میان زمین و خورشید خواهد بود. اگر این سه در یک خط دقیقا مستقیم نبودند، نور خورشید قرص کامل ماه را روشن می‌کرد اما در هنگام خسوف، زمین در مسیر نور خورشید قرار می‌گیرد و سایه‌ی سیاره‌ی زمین روی ماه می‌افتد.

شیوه‌ی قرارگیری ماه و زمین و خورشید در هنگام ماه‌گرفتگی
Credit: Pete Lawrence

علاوه بر این بخشی از نور خورشید، از جو زمین می‌گذرد و جو مانند یک منشور نور سفید خورشید را به سمت ماه می‌شکند. در این هنگام نور خورشید پراکنده می‌شود و البته طول موج‌های کوتاه‌تر (آبی) بیشتر از طول موج‌های بلندتر (قرمز) پراکنده می‌شوند. بنابراین نور قرمز، که کمتر پراکنده شده است، به سمت ماه شکسته (خم) می‌شود و همین باعث می‌شود که ماه در هنگام گرفت، به رنگ مایل به سرخ دیده شود و به همین دلیل به ماه خونین معروف شود.

ماه ذرت

احتمالا درباره‌ی ماه‌گرفتگی شهریور 1404 این راه هم بشنوید که این خسوف کامل در هنگام «ماه ذرت» (Corn Moon) روی می‌دهد. ماه ذرت یکی از نام‌های متعددی است که به هر یک از ماه‌های کامل در طول سال داده می‌شود. این نام‌ها در حقیقت بازگوکننده‌ی تغییرات یا لحظات مهمی در طبیعت هستند که در زمان وقوع ماه کامل مورد نظر ایجاد می‌شوند.

طرحی گرافیکی از مفهوم ماه‌گرفتگی هنگام ماه کامل موسوم به ماه ذرت
Credit: Vito Technology

برای نمونه «ماه برف» نام ماه کاملی است که در فوریه روی می‌دهد یا ماه کامل در ماه ژوئن «ماه توت فرنگی» نام دارد چون ماهی است که توت فرنگی‌ها برای برداشت آماده‌اند. ماه کامل سپتامبر (شهریور) هم به این دلیل ماه ذرت نام گرفته است که با زمان برداشت ذرت در بیشتر مناطق آمریکای شمالی مطابقت دارد.

چه زمانی به آسمان نگاه کنید؟

ماه‌گرفتگی رویدادی جهانی است و برای ساکنان سراسر زمین، در یک لحظه روی می‌دهد بنابراین ساعت دیدن آن به وقت محلی هر منطقه متفاوت است و البته به این بستگی دارد که در هنگام خسوف، ماه بالای سر شما قرار داشته باشد یا خیر.

رصد ماه‌گرفتگی کامل در ملبورن استرالیا
Credit: Scott Barbour/Getty Images

ماه‌گرفتگی 16 شهریور بین ساعت 18:58 تا 00:25 بامداد به وقت تهران (15:28 تا 20:55 به وقت گرینویچ) روی خواهد داد و ماه از میان نیم‌سایه و سایه‌ی زمین عبور خواهد کرد. مدت زمان گذر ماه از سایه‌ی تاریک زمین، که با نام «آمبرا» (Umbra) شناخته می‌شود، 82 دقیقه و بین ساعت 21:00 تا 22:22 به وقت تهران (17:30 تا 18:52 به وقت گرینویچ) خواهد بود.

هرچند قطعا گرفت کامل ماه تماشایی‌ترین بخش آن است اما ارزشش را دارد که حداقل 75 دقیقه زودتر به محدوده‌ی شرق و جنوب شرقی آسمان نگاه کنید تا خسوف جزئی را تماشا کنید، چون سایه‌ی زمین به آرامی از روی ماه می‌گذرد و پس از خسوف هم می‌توانید منتظر بمانید تا ببینید که ماه به تدریج به روشنایی کامل خود بازمی‌گردد. توجه داشته باشید که برخلاف خورشیدگرفتگی، مشاهده‌ی ماه‌گرفتگی با چشم غیرمسلح کاملا بی‌خطر است.

ماه‌گرفتگی نیمه‌ی شهریور در کجا دیده می‌شود؟

بر اساس گزارش تایم اند دیت، تقریبا 77 درصد از جمعیت جهان، یعنی حدود 6.2 میلیارد نفر، قادر به مشاهده‌ی ماه‌گرفتگی کامل خواهند بود و تقریبا 88 درصد یعنی حدود 7.1 میلیارد نفر می‌توانند حداقل بخشی از فاز نیم‌سایه‌ای را مشاهده کنند.

مراحل گرفت ماه در ماه‌گرفتگی 16 شهریور 1404
Credit: F. Espenak, NASA’s GSFC

با توجه به اینکه در هنگام آغاز و پایان ماه‌گرفتگی، قمر زمین در ایران هم طلوع کرده است، بنابراین کل مراحل گرفت در ایران دیده می‌شود. اما اگر می‌خواهید دقیق‌تر از زمان طلوع و غروب ماه در منطقه‌ی خود آگاه شوید، مراجعه به وب‌سایت تایم اند دیت و جست‌وجوی نام منطقه‌ای که هستید، به شما کمک خواهد کرد.

در ماه‌گرفتگی 16 شهریور چه خواهید دید؟

ماه‌گرفتگی تنها هنگامی می‌تواند شکل بگیرد که فاز ماه، کامل باشد چون تنها در این صورت است که ماه می‌تواند دقیقا در سمت مقابل خورشید نسبت به زمین قرار بگیرد و وارد سایه‌ی زمین شود. این بار هم ماه کامل در ساعت 21:29 روز 16 شهریور روی می‌دهد.

این ماه‌گرفتگی تنها 2.7 روز پیش از رسیدن ماه به حضیض مداری یعنی نزدیک‌ترین فاصله به زمین روی می‌دهد. بدین ترتیب ماه کمی بزرگ‌تر از حد معمول به نظر می‌رسد که هرچند برای اکثر مردم به اندازه‌ای نیست که متوجه آن شوند اما در همراهی با پدیده‌ها و عوارض زمینی می‌تواند مناظر شاخص‌تری شکل بدهد و این فرصت بسیار مطلوبی برای عکاسی و فیلم‌برداری از این پدیده‌ی نجومی جذاب ایجاد می‌کند.

علاوه بر این، این بزرگ‌تر بودن به اندازه‌ای هست که سایه‌ی عمیق این خسوف را افزایش دهد و بدین ترتیب حدود 36 درصد از قطر ماه از تاریک‌ترین قسمت سایه‌ی زمین می‌گذرد و یک ماه‌گرفتگی تاریک و غنی از رنگ می‌آفریند. بنابراین باید انتظار یک رنگ قرمز پررنگ را داشته باشید چون نور خورشید از جو زمین عبور کرده و به سمت ماه خم می‌شود که اثر وهم‌آور «ماه خونین» را ایجاد می‌کند.

بدین ترتیب اگر مانند ساکنان ایران در بخشی از جهان هستید که خسوف کامل قابل مشاهده است، این ماه‌گرفتگی را نباید از دست بدهید و اگر در منطقه‌ای ساکن هستید که نمی‌توانید آن را مستقیما ببینید، رویدادهای پخش زنده‌ی زیادی در اینترنت وجود دارد که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به پخش در وب‌سایت اسپیس اشاره کرد.

جمع‌بندی

آسمان 16 شهریور 1404 بیشتر جمعیت کره‌ی زمین را به یک پدیده‌ی تماشایی میهمان خواهد کرد و ماه‌گرفتگی کاملی را پیش روی چشمان آن‌ها قرار می‌دهد. تمام مراحل این خسوف، از جمله گرفت کامل، در ایران هم قابل مشاهده است و از کمی پس از غروب تا اندکی پس از نیمه شب، می‌توان با آن همراه شد.

ماه‌گرفتگی را شاید بتوان از جمله معدود پدیده‌های نجومی دانست که حتی در حضور آلودگی نوری شهرها هم قابل رؤیت است و با توجه به اینکه این رویداد پس از چند سال دوباره در ایران روی می‌دهد و تا چندین سال دیگر هم مشابه آن تکرار نمی‌شود، نباید آن را از دست بدهید. به ویژه اگر ابزار نجومی یا عکاسی هم در اختیار داشته باشید، این رویداد برایتان جذاب‌تر هم خواهد شد.

عکس کاور: ماه‌گرفتگی کامل سال 1397 در تخت جمشید
Credit: Reza Ghaderi, IRNA

منابع: Space, Sky at Night