بهترین فیلم‌های آمیتاب باچان؛ از «شعله» تا «باغبان»

آمیتاب باچان متولد یازدهم اکتبر 1942 در الله‌آباد (پریاگ‌راجِ فعلی)، هند یکی از تأثیرگذارترین و محبوب‌ترین چهره‌های سینمای هند است. او با صدای بم و گیرا، حضور کاریزماتیک بر پرده و تصویر تازه‌ای که از قهرمانان سینمایی خلق کرد، به‌ویژه با نقش «مرد خشمگین جوان»، انقلابی در بالیوود به پا کرد. باچان ملقب به «بیگ‌بی» (یا همان ب بزرگ) امروز با گذشت بیش از پنج دهه حضور در صنعت سینمای بالیوود، چهره‌ای اسطوره‌ای و الهام‌بخش است. کارنامه‌ طویل و پرافتخار او در بالیوود با نقش‌های متنوعش او را به یکی از بزرگان بی‌چون‌وچرای سینمای هند تبدیل کرد است.

اما مسیر حرفه‌ای آمیتاب باچان همیشه هموار نبوده است. او در آغاز کارش، در یازده فیلم پیاپی شکست خورد و حتی به ترک بازیگری فکر کرد. دهه‌های هشتاد و نود میلادی، هم برای او با دشواری‌هایی همراه بود؛ از یک حادثه جدی در صحنه فیلمبرداری که باعث دردهای مزمن شد تا ورشکستگی مالی و دوران رکود حرفه‌ای. اما او با قدرت بازگشت و به شهرتی حتی بیشتر از قبل رسید؛ گویی زندگی برایش داستانی جذاب‌تر از فیلم‌ها نوشته بود.

می‌توان به‌راحتی ادعا کرد که هیچ‌یک از بازیگران هم‌دوره باچان به اندازه او در سینمای بالیوود ماندگار نبودند. او تنها بازیگری است که از جوان اول بخش زیادی از فیلم‌های شاخص دهه هفتاد میلادی تا دروان میانسالی و سالمندی همچنان یکی از گزینه‌های مطرح سینمای بالیوود باقی مانده است؛ آمیتاب باچان این ماندگاری را مدیون پشتکار، زندگی سالم و هوشمندی در انتخاب‌هایش است. وقتی بر پرده نقره‌ای در کنار بازیگران جوان‌تر نسل‌های بعدی مثل شاهرخ‌ خان، ریتیک روشن و سایرین قرار می‌گیرد، نه تنها چیزی از آن‌ها کم ندارد، بلکه حتی شاید بیشتر بدرخشد.

زندگی، آغاز کار و ابرستارگی آمیتاب باچان

آمیتاب باچان فرزند هری‌وانش رای باچان، شاعر نامدار هندی، است. او در دانشکده شروود در نینی‌تال و بعد در دانشگاه دهلی تحصیل کرد. پیش از بازیگری، در کلکته مدیر تجاری بود و تجربه حضور در تئاتر را هم در کارنامه‌اش داشت. اولین نقش سینمایی‌اش در فیلم «هفت هندی» (Saat Hindustani) محصول 1969 بود. او با بازی در فیلم «سعادت» (Anand) در سال 1971 برای نخستین‌بار جایزه فیلم‌فِر را دریافت کرد. با این‌حال، بسیاری از فیلم‌های اولیه‌اش، از جمله «تقدیر» (Sanjog)، «بانسی بیرجو» (Bansi Birju) و «یک نظر» (Ek Nazar) با شکشت مواجه شدند. در این دوران رکود، باچان در نقش‌های فرعی حضور پیدا کرد و به صداپیشگی هم مشغول بود.

تا اواخر دهه هفتاد میلادی، آمیتاب باچان دیگر به بزرگ‌ترین ستاره بالیوود تبدیل شده بود. فیلم‌هایی مثل «سنگ سیاه» (Kaala Patthar)، «فاتح سرنوشت» (Muqaddar Ka Sikandar) و «سلسله» (Silsila)، جایگاه او را در سینمای بالیوود تثبیت کردند. حتی در فیلم‌هایی که نقش‌های فرعی‌تری در آن‌ها داشت، جذابیت و محبوبیتش را حفظ می‌کرد. او هر سال در چندین فیلم بازی می‌کرد که بیشترشان در گیشه موفق بودند. توانایی باچان فقط به بازیگری محدود نمی‌شد؛ او در بعضی فیلم‌ها حتی خوانندگی هم کرد که به محبوبیتش افزود. به‌عنوان بازیگر، بلکه به‌عنوان خواننده هم محبوب شد.

اوج‌گیری و شهرت آمیتاب باچان

موفقیت واقعی باچان در سال 1973 با فیلم «زنجیر» (Zanjeer) رقم خورد. بعد از این فیلم، با چان با فیلم‌های اکشن عاشقانه‌ موفقی مثل «دیوار» (Deewaar) محصول 1975، «شعله» (Sholay) محصول 1975 و «دان» (Don) محصول 1987، لقب «مرد خشمگین جوان» را دریافت کرد؛ مردی ستیزه‌جو، مبارز و اغلب بیرون از دایره قانون که با فساد و بی‌عدالتی مبارزه می‌کرد. باچان با چهره‌ای جدی، صدایی خشمگین و اندامی تنومند این نقش را به پرسونایی محبوب و ماندگار در سینمای بالیوود تبدیل کرد. مخاطبان، به‌ویژه جوانان شهری، با شخصیت‌هایی که او بر پرده زنده می‌کرد، احساس همذات‌پنداری می‌کردند.

فیلمنامه این فیلم‌ها را عمدتاً گروه نویسندگی افسانه‌ای سلیم-جاوید می‌نوشتند؛ آن‌ها‌ شخصیت‌های متنوعی را با درونمایه مشابهی خلق کرده بودند که عمدتاً با نام «ویجِی» معرفی می‌شدند، از کارگر اسکله در فیلم «دیوار» تا مزدوری که با راهزنان روستایی در فیلم «شعله» درگیر می‌شود. (مخاطبان ایرانی سینمای هند در دهه شصت و اوایل هفتاد شمسی، باچان را بیشتر با لقب ویجی می‌شناختند.)

فراتر از مرد خشمگین

آمیتاب باچان با پرسونای ویجی به شهرت رسید اما به این قالب محدود نماند. او را گاه با کلینت ایستوود مقایسه می‌کردند، اما دامنه بازیگری‌اش فراتر از نقش‌های جدی بود. در دهه 1970، با حضور در فیلم‌هایی مثل «آهسته آهسته» (Chupke Chupke) در ژانر کمدی «گاهی اوقات» (Kabhi Kabhie) در ژانر عاشقانه، «کلک» (Hera Pheri) در ژانر کمدی جنایی و «تریشول» در ژانر درام، نشان داد که در ایفای نقش‌هایی نرم‌تر و متفاوت‌تر هم مهارت دارد.

او در سال 1977 در فیلم معروف «امر اکبر آنتونی» (Amar Akbar Anthony) که ژانر ترکیبی داشت، هر سه بُعد بازیگری‌اش، یعنی عاشقانه، کمدی، و اکشن، را با هم به نمایش گذاشت. فیلم داستان سه برادر را روایت می‌کند که در کودکی از هم جدا و در خانواده‌هایی با ادیان مختلف بزرگ می‌شوند، باچان نقش آنتونی، شخصیتی جذاب و کمدی، را در این فیلم ایفا کرد که با صحنه‌های ماندگارش همچنان یکی از بهترین نقش‌آفرینی‌ها و فیلم‌های او در سینمای بالیوود است.

سال‌های چالش‌برانگیز؛ موفقیت، شکست و ورود به سیاست

آمیتاب باچان تا پایان دهه 1970 در بیش از سی و پنج فیلم بازی کرد و به محبوب‌ترین ستاره سینمای هند تبدیل شده بود. محبوبیت او که دیگر جایگاه اساطیری میان مردم هند پیدا کرده بود، به اندازه‌ای بود که حادثه‌ای خطرناک سر صحنه یک فیلم، دعای دسته‌جمعی مردم را برایش به همراه داشت. سال 1982، باچان هنگام فیلمبرداری صحنه‌ای اکشن در فیلم «کولی» (Coolie) دچار آسیب‌دیدگی شدیدی شد. یک صحنه مبارزه اشتباه پیش رفت و باچان به‌شدت از ناحیه شکم آسیب دید.

جراحت او آن‌قدر جدی بود که جانش را به خطر انداخت. باچان مدت‌ها در بیمارستان بستری بود و تمام کشور نگران حال او بود؛ حتی ایندیرا گاندی، نخست‌وزیر وقت، شخصاً پیگیر وضعیت او شد. بهبودی‌اش باعث ایجاد موجی از شادی در سراسر هند شد و محبوبیت او را حتی بیش از پیش افزایش داد. اما این حادثه آغاز دوره‌ای سخت در زندگی‌اش بود. در سال‌های پس از بهبودی، فیلم‌های او دیگر آن موفقیت پیشین را تکرار نکردند. در اواخر دهه 1980، برای مدتی از سینما کناره‌گیری کرد و وارد دنیای سیاست شد.

ورود آمیتاب باچان به سیاست

بسیاری از ستارگان سینما بعد از رسیدن به شهرت سودای قدرت را هم در سر می‌پرورانند. شمایل اسطوره‌ای آمیتاب باچان با آن تصویر قدرتمندی که در ذهن مردم هند از خود بر جای گذاشته بود، باعث شد که قدم به عرصه سیاست هم بگذارد؛ تصمیمی پرخطر که بعدها به ضرر این بازیگر تمام شد. باچان در سال 1984 با حمایت حزب کنگره (به رهبری راجیو گاندی) وارد عرصه سیاست شد و در انتخابات پارلمان از حوزهٔ الله‌آباد برنده شد. حضور او در سیاست پر سر و صدا و بحث‌برانگیز بود. با اینکه تلاش داشت صداقت و وجدان سیاسی داشته باشد، اما درگیر ماجراهای جنجالی آن زمان شد، از جمله رسوایی تسلیحاتی «بوفرز»، که به شهرتش آسیب زد (هرچند بعداً مشخص شد که بی‌گناه بوده است). او سه سال بعد، از سیاست کناره‌گیری کرد و آن را «گندترین حرفه ممکن» نامید.

بازگشت به سینما و دشواری‌های مالی آمیتاب باچان

در اوایل دهه 1990، باچان دوباره به سینما برگشت، اما دیگر ستاره شکست‌ناپذیر دهه‌های گذشته نبود. فیلم‌هایش یکی پس از دیگری شکست می‌خوردند و جذابیت پیشینش برای مخاطبان کم‌رنگ شده بود. بنابراین، تصمیم گرفت با تأسیس یک شرکت قدم به حوزه تولید و پخش رویدادهای سینمایی بگذرد. او سال 1995، او تولید فیلم خود را با نام Amitabh Bachchan Corporation Ltd. (ABCL) راه‌اندازی کرد. هدف، مدرن‌سازی و حرفه‌ای‌تر کردن صنعت سرگرمی در هند بود، اما این شرکت با شکست‌های مالی زیادی روبه‌رو شد. باچان حتی دچار ورشکستگی شد و مدت‌ها درگیر بازپرداخت بدهی‌ها بود.

باچان با سودای شهرت برای کسب قدرت بیشتر پا به عرصه سیاست و تجارت گذاشته و از سینما فاصله گرفته بود. اما شکست‌های او در هر دو عرصه باعث شد دوباره به خانه ابدی‌اش یعنی صحنه و پرده نقره‌ای بازگردد. این در حالی است که دهه نود میلادی، دوران ظهور و شکوفایی بازیگران جوانی همچون سلمان خان، شاهرخ خان و امیر خان بود. بنابراین، میدان دیگر در دست او و پرسونای قدیمی‌اش نبود. حضور او فیلم «رأی‌دهنده» (Mrityudata) در سال 1997 موفقیت‌آمیز نبود. اکشن کمدی «آقای بزرگ آقای کوچک» (Bade Miyan Chote Miyan) در سال 1998 که باچان در آن با گویندا همبازی شده بود، فیلم به‌مراتب موفق‌تری شد. فیلم «از نسل آفتاب» (Sooryavansham) محصول 1999 هم اگرچه ابتدا شکست خورد، بعدها به محبوبیت زیادی دست یافت.

بازگشت دوباره به اوج و بازآفرینی تصویر بازیگری‌

هرچه دهه 1990 برای این ستاره سابق سینمای اکشن با رکود همراه بود، دهه 2000 دوران بازآفرینی تصویر بازیگری‌اش بود. اگرچه این دوران در تسخیر بازیگران جوانی همچون شاهرخ خان بود و سینمای بالیوود با پیشرفت‌های فنی و هنری قدم به دوره‌ای جدید گذاشته بود، آمیتاب باچان با همان جذابیت کلاسیک و برگ برنده‌ای که از آن دوران با خود داشت. او با انتخاب‌های هوشمندانه و به‎روز کردن توانایی‌های بازیگری خود از جمله در رقص دوباره توانست بر پرده نقره‌ای بدرخشد.

باچان خیلی زود با نقش‌هایی متفاوت، از جمله پدرانه، فلسفی، و عمیق، دوباره در سینما درخشید. فیلم‌های «محبت‌ها» (Mohabbatein) محصول 2000 و «گاهی خوشی گاهی غم» (Kabhi Khushi Kabhie Gham) محصول 2001، با حضور شاهرخ خان و بعضی دیگر از چهره‌های جوان و سرشناس سینمای هند، ‌به محبوبیت دوباره باچان کمک کردند. در فیلم «سیاه» (Black) محصول 2005، در یکی از تحسین‌شده‌ترین نقش‌هایش، نقش معلم سخت‌گیر یک دختر ناشنوا-نابینا را بازی کرد. این نقش تحسین گسترده‌ منتقدان و تماشاگران را در پی داشت.

در درام خانوادگی «باغبان» (Baghban) محصول 2003، نقش پدری را بازی کرد که از بی‌مهری فرزندانش رنج می‌برد؛ این فیلم میان نسل‌های مسن‌تر بازتاب عاطفی زیادی دریافت کرد. در فیلم «پدر» (Paa) محصول 2009 با گریم سنگین و بازی در نقش یک کودک دچار بیماری نادر پیری زودرس، تحولی دیگر در کارنامه‌اش ثبت کرد؛ اجرایی جسورانه، دردناک و انسانی که براش و بعد جایزه ملی بهترین بازیگر را به همراه داشت.

باچان تا امروز در بیش از 175 فیلم بازی کرده و سال 2013 در هفتاد سالگی با فیلم «گتسبی بزرگ» (The Great Gatsby) به سینمای هالیوود هم قدم گذاشت. نقش‌های موفق یک دهه اخیرش در فیلم‎‌هایی مثل «پیکو» (Piku) محصول 2015، «پینک» (Pink) محصول 2016، «گله» (Jhund) محصول 2022 و «ارتفاع» (Uunchai) محصول 2022 می‌شود. او همچنین در فیلم‌های پرفروش فانتزی همچون «برهمسترا» محصول 2022 (Brahmāstra: Part One – Shiva) و «کلکی 2898 پس از میلاد» (Kalki 2898 AD) محصول 2024 ایفای نقش کرده است.

حضور آمیتاب باچان در تلویزیون

در آغاز هزاره‌ی جدید، وقتی به نظر می‌رسید دوران طلایی آمیتاب باچان به پایان رسیده است، او با تغییر شگفت‌انگیز به صحنه بازگشت؛ این‌بار نه روی پرده‌ی نقره‌ای، بلکه از طریق قاب تلویزیون. باچان از سال 2000 تا 2006 مجری مسابقه‌ای بسیار محبوب به نام Kaun Banega Crorepati (نسخه هندی «چه‌کسی می‌خواهد میلیونر شود؟») بود. صدای گرم، رفتار صمیمانه، پرستیژ و وقار او در نقش مجری، خیلی زود میلیون‌ها بیننده را جذب کرد.

حضورش نه‌تنها برنامه را به پربیننده‌ترین شوی تلویزیونی هند بدل کرد، بلکه جایگاه او را در فرهنگ عمومی هند مستحکم‌تر کرد. مردم هند بار دیگر در کنار خانواده پای صدای «بیگ بی» نشستند. سال 2010، باچان دوباره اجرای این مسابقه را از سر گرفت. او همچنین در برنامه «بیگ باس»، رئالیتی شویی بر اساس مجموعه هلندی «برادر بزرگ» که سلمان خان اجرایش را بر عهده دارد، شرکت کرد. نقش اول مینی‌سریال مهیج روانشناختی «جنگ» (Yudh) محصول 2014 یکی دیگر از حضورهای موفق این بازیگر را این بار در مدیوم تلویزیون رقم زد.

زندگی شخصی، میراث فرهنگی و افتخارات آمیتاب باچان

آمیتاب باچان با صدای خاص، بازی‌های پرقدرت و دیالوگ‌های ماندگار، حضوری پایدار در فرهنگ عامه هند داشته است. از دیالوگ معروف «خط از جایی شروع می‌شه که من وایمیستم» از فیلم «کالیا» (Kaalia) گرفته تا «نسبتاً پدرت هستم، اسمم شاهنشاهه» از فیلم «شاهنشاه» (Shahenshah)، بسیاری از دیالوگ‌های او در حافظه جمعی مردم جا افتاده‌اند.

او نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین بازیگران تاریخ سینمای هند، بلکه نمادی از فرهنگ هندی در جهان است. بیش از پنج دهه فعالیت هنری، با بیش از دویست فیلم در کارنامه و توانایی ماندن در اوج در نسل‌های مختلف، او را به جایگاهی منحصر به‌فرد رسانده است. باچان چندین بار جوایز ملی بهترین بازیگر هند را دریافت کرده و دولت هند با بالاترین نشان‌های افتخار غیرنظامی، از جمله پادما شری (1984)، پادما بوشان (2001) و پادما وی‌بهوشن (2015)، از او تقدیر کرده است. او همچنین در سال 2019 برنده جایزه معتبر داداساهب فالکه، بالاترین نشان سینمایی هند، شد.

اما فراتر از جایزه‌ها، باچان در قلب مردم هند جای دارد. از دیوارهای خانه‌های روستایی گرفته تا بیلبوردهای درخشان شهرهای بزرگ، تصویر او همه‌جا هست. خیلی‌ها به او نه‌فقط به‌عنوان یک هنرمند، بلکه چهره‌ای اخلاقی، صدایی آشنا و همراهی همیشگی نگاه می‌کنند. باچان در سال‌های جوانی حواشی عاشقانه با یکی از زیباترین بازیگران زن سینمای هند داشت اما با جایا باچان ازدواج کرد و این ازدواج هنوز باپرجاست. این دو در چند فیلم با هم هم‌بازی بوده‌اند و امروز با وجود پسرشان، آبیشک، عروس‌شان آیشواریا رای، یک خاندان بانفوذ در سینمای هند به حساب می‌آیند.

ستاره‌ای جهانی و همچنان فعال

محبوبیت باچان از مرزهای هند فراتر رفته و در میان جمعیت مهاجر هندی و همچنین علاقه‌مندان سینمای جهان گسترش یافته است. در لندن، مجسمه‌اش در موزه مادام توسو نصب شده و بسیاری از فیلم‌هایش در جشنواره‌های بین‌المللی به نمایش درآمده‌اند. در سال 2013 حضور او در فیلم پرسر و صدای «گتسبی بزرگ» (The Great Gatsby) در کنار لئوناردو دی‌کاپریو، با تحسین جهانی همراه بود.

آمیتاب باچان همچنان فعال است؛ در دهه هشتم زندگی، همچنان فیلم بازی می‌کند، برنامه اجرا می‌کند، صداپیشگی می‌کند و در شبکه‌های اجتماعی حضور پررنگ دارد. در توییتر و اینستاگرام، هر روز با میلیون‌ها هوادار خود در ارتباط است و اغلب از اشعار، تأملات شخصی، یا یادآوری خاطرات قدیمی می‌نویسد. میراث او فقط در بازیگری نیست، بلکه در شرافت حرفه‌ای، پایداری در برابر شکست، توانایی بازآفرینی خود، و حفظ ارتباط با مردم در تمام نسل‌هاست.

بهترین فیلم‌های آمیتاب باچان

آمیتاب باچان مسیر حرفه‌ای استثنایی در سینمای بالیوود داشته که بیش از پنج دهه از آن می‌گذرد. او در تمام این سال‌ها، استعداد درخشان بازیگری‌اش را در دوره‌های مختلف به طور مداوم در ژانرهای مختلف به نمایش گذاشته است. از دوران طلایی‌اش در قالب «مرد خشمگین» سینمای هند تا سال‌های پختگی به‌عنوان پدرسالار سینمای بالیوود، او در نقش‌هایی ماندگار درخشیده و توانایی‌اش در اجرای خوب، حتی در فیلم‌های ضعیف، جایگاهش را در تاریخ سینما تثبیت کرده است. نگاهی به بهترین فیلم‌های این ابرستاره سینمای بالیوود می‌اندازیم.

1. زنجیر (Zanjeer)

فیلمی محصول 1973 به کارگردانی پراکاش مهرا که نقطه عطفی در کارنامه هنری و زندگی شخصی آمیتاب باچان بود. او با همین فیلم به‌عنوان «مرد خشمگین» به سینما معرفی شد. فیلم داستان زندگی خشن یک پلیس درستکار را روایت می‌کند که برای رسیدن به حقیقت مجبور به دوستی با خلافکاران می‌شود. باچان در نقش ویجی، در نقش یک افسر پلیس، با چهره‌ای جدی و نگاهی خشمگین، الگویی ماندگار برای نقش‌های پلیسی در سینما شد.

حضور قدرتمند و پرتنش او که در این فیلم به‌دنبال انتقام قتل والدینش است، برایش نامزدی جایزه فیلم فر بهترین بازیگر مرد را به همراه داشت. نقش باچان در این فیلم با قهرمانان رمانتیک آن دوره بالیوود کاملاً متفاوت بود و تصویری عبوس و پرشور از این بازیگر به نمایش گذاشت و سکوی پرتاب او به‌سوی ابرستاره شدن شد. رابطه عاشقانه او با جایا بهادوری (باچان فعلی) در نقش کولی خیابانی که دل افسرده بازرس را نرم می‌کند، پشت صحنه همین فیلم شکل گرفت.

2. دیوار (Deewaar)

فیلم «دیوار» به کارگردانی یاش چوپرا در سال 1975 یکی دیگر از نقش‌های نمادین آمیتاب باچان را نصیب او کرد و جایگاهش را در صدر بازیگران سینمای بالیوود تثبیت کرد. او یک بار دیگر در نقش ویجی، مردی که به‌خاطر شرایط زندگی‌اش به سمت خلاف کشیده می‌شود، بازی پرکشش و تأثیرگذاری را از خود به نمایش گذاشت. داستان او بازتابی از فیلم کلاسیک «مادر هند» است که در آن پسر به راه خطا می‌رود اما مادر، به‌خاطر اصولش، او را طرد می‌کند.

فیلم همچون بسیاری از فیلم‌های کلاسیک بالیوود، درباره تقابل دو برادر در دو سوی قانون هم هست. ویجی که در دوران جوانی کارگر ساده اسکله بود پس از مدتی تبدیل به یکی از تبهکاران بزرگ می‌شود، در حالی که راوی، برادر کوچکش (شاشی کاپور) پلیسی تحصیلکرده است. درگیری او با برادر کوچک‌ترش از صحنه‌های به‌یادماندنی سینمای هند است؛ خصوصاً دیالوگ معروفِ «من مادر دارم.» «دیوار» موفقیتی عظیم کسب کرد و بازی باچان با خشم، آسیب‌پذیری و عزم راسخش، دوباره نامزد جایزه بهترین بازیگر مرد شد.

3. شعله (Sholay)

شاید به جرئت بتوان گفت که فیلم «شعله» معروف‌ترین فیلم آمیتاب باچان است. در سینمای ایران بدون شک او را به نام این فیلم و شخصیت جذاب و به‌یادماندنی‌اش می‌شناسند. این فیلم محصول سال 1975 به کارگردانی رامش سیپی، یکی از ماندگارترین و محبوب‌ترین آثار تاریخ سینمای هند است. داستان فیلم درباره دو محکوم سابق، جَی (آمیتاب باچان) و ویرُو (درمندرا) است که به درخواست یک پلیس بازنشسته، برای دستگیری راهزن بی‌رحم جبار سینگ (امجد خان) به روستایی دورافتاده می‌روند.

بازی باچان در نقش جَی، با کم‌گویی، آرامش و نگاه نافذش، به شخصیت او بُعدی عمیق و کاریزماتیک بخشید و در کنار اکشن و لحظات طنز، لایه‌ای از غم و تنهایی به فیلم افزود. «شعله» به‌خاطر ترکیب بی‌نقص اکشن، درام، کمدی و موسیقی و بازی درخشان گروهی بازیگران فیلم از جمله هما مالینی و جایا بهدوری، به اثری کلاسیک و تأثیرگذار بدل شده است. بعید است کسی ترانه معروف این فیلم و رقص روی شیشه هما مالینی را به یاد نداشته باشد. یا ترانه معروف دونفره باچان و درمندار درباره دوستی و رفاقت.

4. امر اکبر آنتونی (Amar Akbar Anthony)

فیلم شاخص دیگری از دهه هفتاد میلادی با حضور آمیتاب باچان در همان شمایل قهرمان اکشن عاشق و رند که امروز جایگاه ویژه‌ای در سینمای هند دارد. این فیلم محصول 1977 به کارگردانی منموهان دِسای، یکی از آثار پیشرو ژانر ترکیبی اکشن کمدی درام موزیکال در سینمای بالیوود است که مضامین مهمی را در رابطه با فرهنگ هند مطرح می‌کند. فیلم داستان سه برادر را روایت می‌کند که در کودکی از هم جدا می‌افتند و هر یک در خانواده‌ای متفاوت و با دینی متفاوت بزرگ می‌شوند؛ امر (وینود خانا) هندو، اکبر (ریشی کاپور) مسلمان و آنتونی (آمیتاب باچان) مسیحی.

باچان در نقش آنتونی، شخصیتی شوخ‌طبع، بذله‌گو و دوست‌داشتنی را با انرژی و بداهه‌پردازی کم‌نظیر زنده کرد و یکی از ماندگارترین نقش‌آفرینی‌های کمدی خود را رقم زد. ترکیب داستان احساسی، موسیقی خاطره‌انگیز و حضور ستارگان بزرگ سینمای هند، این فیلم را به نمونه‌ای شاخص از سینمای تجاری بالیوود در دهه هفتاد میلادی تبدیل کرده است. ارجاع به ترانه‌های این فیلم به‌خصوص ترانه اصلی «امر اکبر آنتونی» با طراحی لباس و گریم خاصش در بسیاری از فیلم‌های سال‌های بعد سینمای هند اتفاق افتاد و هنوز هم می‌افتد. این فیلم پیشرو با پرداختن به تضادهای مذهبی، پیام همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان را می‌دهد. موسیقی متن این فیلم از بهترین‌های قرن بیستم است.

5. دان (Don)

فیلم «دان» محصول سال 1978، به کارگردانی چاندرا باروت، یکی از آثار شاخص سینمای بالیوود است که در آن آمیتاب باچان در دو نقش متفاوت ظاهر می‌شود؛ یکی دان، رهبر بی‌رحم یک باند تبهکاری، و ویجی، مردی ساده‌دل که برای نفوذ در گروه تبهکاران جای او را می‌گیرد. این فیلم با ترکیب مهارت‌های بازیگری باچان، داستان پر پیچ‌وخم و موسیقی به‌یادماندنی، به یکی از آثار کلاسیک سینمای هند تبدیل شد.

باچان با ایفای دو نقش کاملاً متفاوت در این فیلم موفق شد توانایی‌های بازیگری خود را به نمایش بگذارد و نشان داد که می‌تواند از پس چالش‌های پیچیده برآید. «دان» نه تنها در گیشه موفق بود، بلکه الهام‌بخش بازسازی‌های متعددی در هند و جهان شد. از آن جمله می‌توان به نسخه 2006 با بازی شاهرخ خان اشاره کرد که با تغییراتی در داستان و پایان‌بندی، به‌عنوان یک اثر مستقل شناخته می‌شود. «دان» با ترکیب اکشن، درام و موسیقی، همچنان در یادها باقی مانده و تأثیر عمیقی بر سینمای هند گذاشته است.

6. نیزه سه‌شاخه (Trishul)

این فیلم محصول 1978 یکی دیگر از همکاری‌های موفق آمیتاب باچان با یاش چوپرا در ژانر درام اکشن انتقامجویانه است. باچان یک بار دیگر در نقش ویجی در صدد انتقام از آدم‌بدها برمی‌آید، اما این بار از پدری که مادرش را رها کرده است. ویجی کومار، پسر نامشروع آر. کی. گوپتا (با بازی سانجیو کومار)، پس از مرگ مادرش به دهلی می‌آید تا انتقام بگیرد و زندگی پدرش را نابود کند. دیالوگ معروف «آقای آر.ک. گوپتا، شما پدرِ نامشروع من هستید» یکی از لحظات به‌یادماندنی و تأثیرگذار این فیلم را رقم زده است. بازی باچان در کنار ستارگان دیگری مثل شاشی کاپور و هما مالینی، در این فیلم به‌ویژه در صحنه‌های تنش‌زا و دیالوگ‌های پرقدرت، تحسین‌برانگیز است. فیلم در زمان اکران خود به موفقیت تجاری بالایی دست یافت و در جوایز فیلم‌ فر سال 1979، نامزد پنج جایزه شد.

7. سلسله (Silsila)

«سلسله» همکاری دیگری از باچان و یاش چوپرا در سال 1981 در دوران اوج باچان بود که به یکی از فیلم‌های پرحاشیه این بازیگر هم تبدیل شد. در واقع به گونه‌ای موضوع فیلم به زندگی واقعی او سرایت کرد. در این فیلم عاشقانه، باچان نقش مردی متأهل را بازی می‌کند که درگیر یک مثلث عشقی است‌؛ مثلثی که در یک ضلعش همسر واقعی‌اش، جایا باچان قرار داشت و سوی دیگرش، رکها (که آن زمان گفته می‌شد رابطه عاشقانه‌ای با او داشته است). فیلم با وجود تمام حواشی کنجکاوی‌برانگیزش در گیشه فروش متوسطی داشت، اما بعدها به اثری کالت تبدیل شد. بازی پیچیده، پراحساس و پرجزئیات باچان، به‌ویژه در دیالوگ‌ها و حس واقع‌گرایانه عاشقانه‌اش، مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار گرفت. ترانه‌های شاعرانه فیلم هم بسیار معروف شدند.

8. قانون (Shakti)

فیلمی که دو افسانه بازیگری، دیلیپ کومار و آمیتاب باچان، را برای اولین و آخرین بار در برابر هم قرار داد. «قانون» یکی از معروف‌ترین و غم‌انگیزترین فیلم‌های آمیتاب باچان در دهه 1980 بود که آوازه‌اش به مخاطبان ایرانی هم رسید. این فیلم به کارگردانی رامش سیپی، بر اساس مفهوم پسرکشی در تاریخ اساطیر و ادبیات، جدالی قدرتمند بین دو اسطوره زمانه را به نمایش گذاشت؛ آمیتاب باچان جوان و دیلیپ کومار باتجربه. باچان نقش پسری سرکش را در این فیلم بازی می‌کند که از تربیت سختگیرانه پدر پلیسش در غذاب و در تضاد با اوست. او با اجرایی پرشور و متفاوت در نقش پسری زخمی و سردرگم، درخشان ظاهر و از سوی منتقدان تحسین شد. هرچند جایزه بهترین بازیگر مرد به دیلیپ کومار رسید، اما بازی باچان در ذهن‌ها ماند. صحنه پایانی که در آغوش پدرش می‌میرد، یکی از غم‌انگیزترین و قدرتمندترین صحنه‌های مرگ در سینمای هند است.

9. مسیر آتش (Agneepath)

آمیتاب باچان در ابتدای دهه 1990 هنوز می‌توانست در شمایل ویجی خوش بدرخشد. او در فیلم «مسیر آتش» به کارگردانی موکول آناند یک بار دیگر در نقش قهرمان فیلمی انتقام‌جویانه ظاهر شده است. «مسیر آتش» با الهام از فیلم «صورت‌زخمی» داستان مردی انتقام‌جو را روایت می‌کند که برای گرفتن انتقام خون پدرش، وارد دنیای خلافکاران می‌شود. او پس از به قتل رسیدن پدرش در روستای ماندوا، راهی بمبئی می‌شود تا قدرت بگیرد و انتقام سختی از قاتلان پدرش بگیرد. باچان، با صدای تأثیرگذار و اجرایی قدرتمند، نقش ویجی را با شاخصه‌هایی فراتر از متن فیلم، به یکی از به‌یادماندنی‌ترین شخصیت‌های سینمای هند تبدیل کرد.

نخستین جایزه ملی بهترین بازیگر نقش اصلی را هم برای بازی در همین فیلم دریافت کرد. البته «مسیر آتش» با وجود ستارگانش (میتون هم در این فیلم حضور داشت) در ابتدا در گیشه شکست خورد، اما در گذر زمان تبدیل به یک کالت کلاسیک شد؛ ظاهراً مشکلی در صداگذاری‌اش وجود داشت اما بعدها به یک فیلم کالت تبدیل شد. سال 2012 یک بازسازی به کارگردانی کاران مال هوترا و تحت حمایت کارن جوهر از این فیلم ساخته شد؛ ریتیک روشن نقش ویجی را بازی کرد، سانجی دات در نقش کانچا و ریشی کاپور در نقشی جدید به نام راؤف لالا ظاهر شدند، که با استقبال گسترده و موفقیت تجاری چشمگیر مواجه شد.

10. خدا گواه (Khuda Gawah)

این فیلم اولین همکاری مشترک آمیتاب باچان و سری دوی را رقم زد که بعدها به زوج قدرتمندی بر پرده سینما تبدیل شدند. فیلم «خدا گواه» محصول سال 1992 در ژانر درام و اکشن تاریخی به کارگردانی موکول اس. آناند داستان جنگجوی افغانی را روایت می‌کند که در جست‌وجوی عشق و افتخار است. آمیتاب باچان در این فیلم نقش بدشاه خان را بازی می‌کند، مردی افغان که برای انتقام از قتل پدرش به هند می‌آید و در مسیر خود با مهندی (با بازی سری دوی) آشنا می‌شود.

بازی‌ باچان در این نقش آمیزه‌ای از احساس عمیق و قدرت فیزیکی بود و فیلم، موفقیتی تجاری و هنری به‌دست آورد. اگرچه باچان براین این فیلم جوایز بزرگی دریافت کرد، اما «خدا گواه» همچنان از فیلم‌های محبوب او در اوایل دهه 1990 است. فیلمی پرهزینه که باچان را در کنار سری‌دِوی فقید قرار می‌دهد. آن‌ها عاشق و معشوقی هستند که حوادث مختلف بین‌شان جدایی می‌اندازد، اما دخترشان تلاش می‌کند دوباره آن‌ها را به هم برساند، البته با پیچ‌وتاب‌های دراماتیک.

11. گاهی خوشی، گاهی غم (Kabhi Khushi Kabhie Gham)

فیلم تحسین‌شده «گاهی خوشی و گاهی غم» در ابتدای دهه 2000 و در ششمین دهه زندگی آمیتاب باچان، بازگشت دوباره‌ای را برای او رقم زد. فیلم با فیلمنامه قوی، کارگردانی خوب کارن جوهر مجموعه بازیگران ستاره، طراحی رقص و صحنه حرفه‌ای در زمان اکران سر و صدای زیادی به پا کرد و و به یکی از شاخص‌ترین درام‌های خانوادگی بالیوود تبدیل شد. فیلم حول داستانی درباره تفاوت‌های طبقاتی، عشق و ارزش‌های خانواده می‌چرخد.

آمیتاب باچان در نقش راجا رحیم خان، پدری مقتدر و محافظه‌کار ظاهر می‌شود که رابطه پیچیده‌ای با فرزندانش دارد و تلاش می‌کند تعادل بین سنت و مدرنیته را حفظ کند. بازی باچان در این فیلم، همراه با تأثیرگذاری عمیق و احساسی، یکی از نقاط قوت اثر است که به شخصیت‌پردازی داستان عمق می‌بخشد. حضور ستارگان جوانی همچون شاهرخ خان، کاجول، کارینا کاپور و ریتیک روشن باعث شد باچان یک بار دیگر در کنار همسرش جایا باچان، تصویری ماندگار از خود بر جای بگذارد. «گاهی خوش گاهی غم» در همان ژانر ترکیبی کمدی درام عاشقانه معروف کارن جوهر یکی از محبوب‌ترین و موفق‌ترین آثار سینمای هند است.

12. باغبان (Baghban)

همبازی شدن آمیتاب باچان و هما مالینی بعد از بیست سال یکی از اتفاقات مهم سینمای بالیوود را در سال 2003 با فیلم «باغبان» رقم زد. این فیلم داستانی تلخ و احساسی درباره رها‌شدگی پدر و مادرها را روایت می‌کند؛ از آن داستان‌های سانتی‌مانتال شعاری که در سینمای بالیوود طرفداران زیادی دارد و با فرهنگ ما هم همخوانی. تلویزیون ایران بارها و بارها این فیلم را پخش کرد.

فیلم «باغبان» ساخته راکش روشن قصه زندگی یک زوج سالخورده را به تصویر می‌کشد که پس از سال‌ها فداکاری، با بی‌مهری فرزندان‌شان مواجه می‌شوند. آمیتاب باچان در نقش راویش، مردی مهربان و وفادار به خانواده، با بازی تأثیرگذار و پر احساس خود توانست دل مخاطبان را تسخیر کند. این فیلم با تمرکز بر ارزش‌های خانوادگی و مشکلات نسل‌ها موفق شد جایگاه ویژه‌ای در دل تماشاگران پیدا کند و بازی درخشان باچان در آن مورد تحسین قرار گرفت.

13. سیاه (Black)

این فیلم سورئال به کارگردانی سانجی لیلا بهانسالی با الهام از زندگی هلن کلر ساخته شده است. باچان در این فیلم نقش آموزگاری سخت‌گیر اما دلسوز را بازی می‌کند که به دختر نابینا-ناشنوایی (رانی موکرجی) آموزش می‌دهد. او با وجود ابتلا به آلزامیر نقش مهمی را در زندگی این دختر ایفا می‌کند.  پیوند عاطفی میان آن‌ها به زیبایی تصویر شده و باچان در نقش یک استاد، تماشاگر را به عمق احساسات انسانی می‌برد، به‌ویژه در سکانس‌های پایانی که دچار زوال عقل می‌شود. او در نقش یک معلم الکلی اما مهربان، بازی‌ای پر از احساسات خام، درد و عشق را از خود به نمایش می‌گذارد. برای این نقش، هم جایزه ملی و هم جایزه فیلم‌ فر بهترین بازیگر مرد را دریافت کرد و بار دیگر توانایی‌اش در اجرای نقش‌های پیچیده را ثابت کرد.

14. پدر (Paa)

در فیلم آر. بالکی، باچان نقش آورو را بازی کرد، پسر دوازده ساله‌ای که از بیماری ژنتیکی نادر پیری زودرس رنج می‌برد. باچان در این فیلم با وجود گریم سنگین و چالش فیزیکی نقش، بازی‌ای کودکانه، شیرین و صمیمی را از خود به نمایش گذاشت. او علی‌رغم ظاهر مسن، ذهنی کودکانه دارد و با بازی چندلایه و انرژی فراوان خود، تماشاگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رابطه احساسی میان کودک و والدینش از نقاط قوت فیلم است. این نقش در کارنامه هنری باچان بسیار متفاوت بود و تحسین فراوانی برانگیخت. بار دیگر جایزه ملی بهترین بازیگر مرد را از آن او کرد.

15. پیکو (Piku)

در این فیلم محصول 2015 به کارگردانی شوجیت سرکار، باچان در نقش بهاسکور بانرجی ظاهر شده است؛ پدری زودرنج که به دخترش وابسته است. فیلمی کمدی-احساسی که هم خنده‌دار است و هم دل‌گیر، و یکی دیگر از جلوه‌های بازیگری خارق‌العاده او را نمایش می‌دهد. باچان در «پیکو» در کنار دیپیکا پادوکونه و عرفان خان فقید، نقش پدری عجیب، خنده‌دار و در عین حال بامحبت را بازی می‌کند.

باچان در نقش پدری پیر و وسواسی که دچار یبوست مزمن است، ترکیبی از طنز و احساس را خلق می‌کند. رابطه او با دخترش، پیکو، کاملاً طبیعی و پدر-دختری به‌نظر می‌رسد. سفر جاده‌ای آن‌ها با راننده‌ای به‌نام رانا (عرفان خان) تجربه‌ای گرم و انسانی است. فیلم با رویکردی لطیف و انسانی به روابط خانوادگی، دل مخاطبان را برد و بازی باچان به‌خاطر ظرافت و طنز درونی‌اش تحسین شد. باچان یک بار دیگر برای این نقش، جایزه منتقدان فیلم‌ فر بهترین بازیگر را از آن خود کرد.

16. صورتی (Pink)

در فیلمی محصول 2016 به کارگردانی آنیرودها روی چودری، باچان نقش وکیل بازنشسته‌ای به نام دیپاک سهگال را بازی کرد که از سه زن جوان در پرونده آزار جنسی دفاع می‌کند. بازی‌ باچان در این فیلم جدی، تأثیرگذار و متعهد بود. فیلم پیام پرقدرتی درباره رضایت و عدالت جنسی داشت، و بازی باچان، با دیالوگ‌هایی قدرتمند و حضوری مقتدر، بسیار مورد توجه قرار گرفت. او برای این نقش، جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره Screen را دریافت کرد.

17. انتقام (Badla)

تریلری پر رمز و راز محصول 2019 به کارگردانی سوجوی گوش که باچان در آن در نقش وکیلی به نام بادال گوپتا ظاهر شده و درگیر پرونده قتلی پیچیده می‌شود. داستان زن تاجر جوانی را دنبال می‌کند که به اتهام قتل معشوقش در هتلی محبوس می‌شود و وکیلی که در تمام عمر حرفه‌ای‌اش هیچ پرونده‌ای را نبرده، وارد ماجرا می‌شود تا راز پشت این جنایت را کشف کند. مصاحبه او با این زن هسته اصلی فیلم است، اما درست زمانی که فکر می‌کنید مسیر داستان را فهمیده‌اید، پیچش جدیدی همه‌چیز را تغییر می‌دهد.

آمیتاب باچان در نقش وکیل باتجربه و مرموز،  اجرای کم‌نقص و کاریزماتیکی را به نمایش می‌گذارد؛ آن‌قدر در نقش باثبات و آرام است که هر دیالوگش با تأثیر و قدرتی فراتر از قاب سینما پخش می‌شود. فیلم «انتقام» با بهره‌گیری از ساختار «گربه و موش» بین کاراکتر او و نقش پیچیده تپسی پانّو، روایتگر بازی ذهنی جذابی‌ است که مخاطب را تا لحظه‌ پایانی در گیر و مبهوت نگه می‌دارد. ویژگی‌های بصری هوشمندانه، تدوین روان و فضای سرد و هنری صحنه‌ها، همه در کنار بازی خوب باچان، «انتقام» را به یکی از بهترین تریلرهای معمایی سینمای هند تبدیل کرد؛ فیلمی جذاب، خوش‌ریتم و در عین حال خوش‌ساخت و تأمل‌برانگیز.

18. ارتفاع (Uunchai)

درام ماجراجویانه «ارتفاع» محصول 2022 به کارگردانی سوراج بارجاتیا با حضور هنرمندانه‌ی آمیتاب باچان در نقش آمیت سریواستاوا، داستانی دلنشین درباره دوستی و تحقق آرزوها را روایت می‌کند. سه دوست سالخورده، آمیت، ام و جاوید، برای برآورده‌کردن آخرین آرزو و وصیت دوست مشترک‌شان، یعنی صعود به قله اورست، راهی هیمالیا می‌شوند. فیلم درباره دوستی، مقاومت و آرامش یافتن در سال‌های پایانی زندگی و همین‌طور مثلثی عاطفی از مرگ، عشق گمشده و صداقت فارغ از زمان است که به تماشاگران ماجراجویی احساسی درگیرکننده‌ای را هدیه می‌دهد.

بازی باچان به‌ویژه در انتقال تحول شخصیت نویسنده‌ای محبوب به انسانی تنها و سالخورده که با بیماری آلزایمر دست‌به‌گریبان است، درخشان است و عمق خاصی به نقش می‌بخشد. بازی او همزمان لطافت، شوخ‌طبعی و عمق عاطفی را به نمایش می‌گذارد. حتی منتقد Times of India درباره بازی‌های این فیلم نوشت: «بازیگران استادانه‌اند، آمیتاب باچان در ایفای نقش مردی تنها و در حال از دست دادن حافظه بی‌نظیر عمل می‌کند.»

19. کلکی 2898 پس از میلاد (Kalki 2898 AD)

این فیلم به کارگردانی ناگ اشوین و با بازی درخشان آمیتاب باچان در نقش اشواتاما، جنگجوی هزاران‌ساله‌ای که مأمور رهایی جهان در دوران پایانی کالیوگا است. در این فیلم علمی-تخیلی با پس‌زمینه‌ای اسطوره‌ای در آینده‌ای پادآرمان‌شهر و الهام‌گرفته از ماهاباراتا، باچان حضوری پرشکوه دارد. منتقد Indian Express درباره بازی او نوشت: «شاید پردباس بازیگر اول فیلم باشد، اما آنچه این اثر را به جلو می‌راند، آمیتاب باچان است، اشواتاما با وقاری عمیق و صدایی تأثیرگذار مرزهای نقش را به سطحی فراتر از خود فیلم می‌رساند.» حضور باچان در این نقش که راهنمای شخصیت‌های جوان‌تر است، به فیلم حال‌و‌هوایی خاص و عمق عاطفی می‌بخشد. باچان با ایفای این نقش، بار دیگر نشان می‌دهد که سن مانعی برای نوآوری و تجربه نیست. این فیلم با جلوه‌های بصری خیره‌کننده، بودجه‌ای هنگفت، و فروش جهانی چشمگیر، یک حماسه علمی‌-تخیلی با طراحی بی‌سابقه در غرب هند است.

دیگر فیلم‌های شاخص آمیتاب باچان:

• فاتح سرنوشت (Muqaddar Ka Sikandar) محصول 1978
• عظمت (Shaan) محصول 1980
• سرنوشت (Naseeb) محصول 1981
• هفت با هفت (Satte Pe Satta) محصول 1982
• خار (Kaante) محصول 2002
• سرکار (Sarkar) محصول 2005
• قند کمتر (Cheeni Kum) محصول 2007

منبع: filmfare، bbc، digitalstudioindia، britannica