اعتصاب خون‌آلود کارگری، خانواده طبقه کارگر تا بیخ در سیاهی فرو رفته، مردی به ظاهر آرام با گذشته‌ای تاریک، یک قصه جنایی تصادفی و زنی شهرآشوب، این چکیده سریال «وحشی» تازه‌ترین ساخته هومن سیدی در شبکه نمایش خانگی است که فصل اولش در بهار 1404 از فیلمنت پخش شد. سریال «وحشی» یک درام جنایی است که بر اساس داستان زندگی علی اشرف پروانه مشهور به مایکل اسکافیلد ایرانی ساخته شده است. او در دهه هشتاد چندین قتل مسلحانه انجام داد و محکوم به سی سال حبس در زندان رجایی‌شهر شد. فرار اشرف پروانه در سال 1384 با کندن تونل در زندان به وسیله قاشق، مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و عده‌ای معتقدند داستان مایکل اسکافیلد در سریال «فرار از زندان»، از این زندانی ایرانی الهام گرفته است. سیدی البته نسخه خیالی داستان اشرف پروانه را در سریال «وحشی» روایت کرده است. نقد فصل اول سریال «وحشی» را در این مطلب بخوانید.
برشمردن المان‌های تکراری سریال تازه هومن سیدی کار عبثی است. بله هومن سیدی در کارهایش از سینمای جهان چیزهایی قرض می‌گیرد؛ چه در فرم و تصویر چه در پیرنگ و قصه‌گویی. همین سریال «وحشی» یادآور تم اصلی فیلم خوب «شکار» است. و بله، غالب فیلمسازان جوان ما امروز درباره طبقه محروم اجتماع می‌سازند و متهم به سیاه‌نمایی می‌شوند. این تکرار دیگر خسته‌کننده شده است. غالب سریال‌های شبکه نمایش خانگی در زندان‌ها می‌گذرند و با قتل و بزهکاری و تباهی سر و کار دارند. اما هومن سیدی و همتایانش همه همچون استادان فیلمسازی خود دغدغه طبقه محروم را دارند یا شرایط به گونه‌ای است که چاره‌ای جز بازتاب قصه‌ها و معضلات این طبقه ندارند.
نقد فصل اول سریال «وحشی»؛ تریلری عاشقانه یا درام اجتماعی؟
در شرایط اقتصادی فرهنگی اجتماعی سیاسی فعلی کشور، جز آنکه در سطح بین‌المللی نمایش طبقه محروم همیشه خریدار دارد، هر فیلمساز دغدغه‌مندی ترجیح می‌دهد از دردها و رنج‌ها بگوید، بعضی‌ها را به شکلی مستقیم و بعضی‌ها را هم در لفافه و به شکلی نمادین. به خصوص رنج‌هایی که به طور ویژه با محرومیت ناشی از طبقه اقتصادی در ارتباط باشد. تصور کنید اگر به محل زندگی این طبقه بیشتر رسیدگی می‌شد، شاید هیچ بچه‌ای در معرض خطر کودک‌آزاری قرار نمی‌گرفت. البته این پرسش بزرگ را هم باید مطرح کرد که چرا دو بچه کوچک باید تنها چنین مسیری بی آب و علفی را تا خانه طی کنند. والدین این بچه‌ها کیستند و کجایند؟ این‌ها پرسش‌هایی است که سیدی اصلاً به آن‌ها پاسخی نمی‌دهد.
او با قصه‌ای که به نظر می‌رسد قرار است اجتماعی کارگری باشد آغاز می‌کند و خیلی سریع، دلهره‌آور و معمایی جنایی می‌شود. داوود اشرف در سکانس‌های ابتدایی انسانی آرام و اخلاقگرا و بامعرفت به نظر می‌رسد. به محض آنکه در برابر خانواده قرار می‌گیرد، با ادبیاتی کاملاً متفاوت رفتاری بی‌حوصله و حتی توهین‌آمیزی با آن‌ها دارد. در سکانس سوار کردن بچه‌ها ما جلوه دیگری از شخصیت او را می‌بینیم که با هرآنچه از او دیده‌ایم در تضاد است. نمی‌دانیم او را خطرناک بدانیم یا احمق و ترسو. حالا شخصیت اصلی در موقعیتی قرار گرفته یا خودش را قرار داده (کسی چه می‌داند اختیار با کیست؛ فرشته یا شیطان؟) که ناخواسته منجر به فاجعه می‌شود. مرگ دو بچه، آغاز دردسرهای بی‌پایان داوود است که یکی پس از دیگری او را در منجلابی پیچ در پیچ فرو می‌برد. حالا این ما تماشاگران و دیگر شخصیت‌های قصه هستیم که باید نه فقط اعمال که نیات داوود را قضاوت کنیم.
در نقد فصل اول سریال «وحشی» خطر لو رفتن داستان وجود دارد.
جدا از تکراری بودن این موقعیت که پتانسیل زیادی برای پیچش‌های داستانی به وجود می‌آورد، خوب است که سیدی به وجه روانشناختی معمایی سریالش بیشتر علاقه داشته است. کاش دست از دغدغه‌های اجتماعی‌اش برمی‌داشت. چون نه تنها در این سریال فرصت چنین کاری را ندارد، بلکه به خاطر طبقه اجتماعی خودش در نزدیک شدن به این طبقه عاجز است. به همین خاطر شخصیت اصلی‌اش داوود با طبقه‌اش همخوانی ندارد. قصه عاشقانه‌اش که اصلاً ساز کشور دیگری را می‌زند. سریال «وحشی» هرچه جلوتر می‌رود بیشتر این سؤال را در ذهن به وجود می‌آورد که چرا شخصیت داوود باید از این طبقه باشد؟
اگر قرار به نمایش ماهیت انسان در برابر موقعیت‌های مختلف زندگی بوده، چه لزومی دارد داوود از طبقه کارگر و عمیقاً تحت فشار اقتصادی باشد؟ اگر واقعاً مجرم بود، اوضاع فرق می‌کرد. اما جرم او فقط انسان بودن است. انسانی که نظام اخلاقی‌اش می‌تواند دائم به چالش کشیده شود و برایش تبعات جدی به بار آورد. آیا سیدی بدین طریق می‌خواهد وضعیت آسیب‌پذیر این طبقه را به نمایش بگذارد یا قصد آسیب‌شناسی شخصیت‌های برآمده از این طبقه را؟ این طبقه داوود است که او را در چنین موقعیت‌هایی قرار می‌دهد یا داوود چون از این طبقه برآمده، در چنین موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد؟ یا ما باید از تمام این نشانه‌ها چشم‌پوشی کنیم و وضعیت وجودی یک انسان را در نظر بگیریم؟
«وحشی» هم می‌خواهد وضعیت وجودی انسان در جهان را به نمایش بگذارد هم نقدی به اجتماعی انسانی با تمام اصول و باورهایش داشته باشد. و در نهایت، موقعیتی را به وجود آورد که خود مسئله قضاوت به چالش کشیده شود. آنچه ما خیر می‌پنداریم شاید برای دیگری نه تنها خیر نباشد که شرّ هم به بار بیاورد. داوود دو بچه تنها در راه بازگشت از مدرسه به خانه را سوار ماشینش بکند تا سالم به مقصد برساند اما با یک جمله اشتباه که آن هم به زعم خودش از سر خیرخواهی است، باعث مرگ بچه‌ها می‌شود. قانون او را متهم به قتل غیرعمد می‌داند. اما از نگاه خودش بیگناه است. رها شخصیت زن جذاب قصه که نگار جواهریان خوب از پس‌اش برآمده، وکیل تسخیری داوود که هم می‌خواهد قانون را اجرا کند و هم به خاطر تجربه‌ای مشابه با داوود همذات‌پنداری می‌کند، داوود را وارد بازی ناجوانمردانه‌ای می‌کند تا از او اعتراف بگیرد. رها به گفته خودش برای آنکه داوود را از عذاب وجدان یک قتل ناخواسته خلاص کند، دست به چنین کاری زده است اما منطق داوود که حالا دوباره به زندان افتاده است، چیز دیگری می‌گوید.
«وحشی» با همین پیچش‌های داستانی‌اش، پرکشش و سرگرم‌کننده می‌شود. در استفاده از نور و رنگ برای ساخت فضایی رعب‌‌آلود و خفقان‌آور موفق است. به لحاظ بصری همان امضای همیشگی سیدی را دارد. قاب‌های بسته از شخصیت‌ها و مکان‌ها به طوری که یک جور بی‌هویتی به مکان فیلم می‌دهد. به‌خصوص محل زندگی داوود. دوربین به طوری در دل زندان و دادگاه و کارخانه و معدن می‌رود که مخاطب احساس کند خودش در همین فضاها حضور دارد. این حس و حالی مستندگونه به سریال داده و در استانداردهای سینما قرار می‌گیرد. سینمای محبوب سیدی که اینجا فقط اسلوموشن‌ها و زوم‌های مکرر روی چهره شخصیت‌ها را کم دارد.
سیدی در بخش دلهره‌آور و معمایی‌اش که یک تم عاشقانه هم در پس‌زمینه دارد، موفق‌تر عمل کرده است. این ایجاد تعلیق در وضعیت داوود و رفت و برگشتش به زندان است که کنجکاوی‌برانگیز است و مخاطب را با خودش همراه نگه می‌دارد. اگرچه در بعضی قسمت‌ها به‌خصوص تا پیش از ورود نگار جواهریان در نقش رها کند پیش می‌رود و کسل‌کننده می‌شود. در این قسمت‌ها بیشتر درگیر دغدغه‌های کارگری و زندگی طبقه محروم است که ضعیف عمل می‌کند. توصیف وضعیت اسفبار زندگی داوود با آن دیالوگ‌ها و بازی شلوغ مادر نابازیگرش و روابط نپخته کارگرها و سکانس‌های کارخانه به «وحشی» ضربه می‌زند. سطحی و کلیشه‌ای و گل‌درشت است. به خط داستانی معمایی نمی‌چسبد. سکانس‌های مربوط به زندان هم که طبق معمول باید یک چاقوکشی در حمام هم در خود داشته باشد، با آن تک‌گویی‌های شخصیت‌ها که از احوالات زندان به مخاطبان اطلاعات می‌دهند، دست‌کمی از بخش کارگری ندارد. کاش هومن سیدی و هم‌نسلی‌هایش از نمایش این فرهنگ زندان دست بکشند. تو گویی نمی‌شود بدون نمایش زندان و زندانی فیلم و سریال ساخت.
در عوض، با ورود نگار جواهریان و اضافه شدن تم عاشقانه سریال جان می‌گیرد. البته به لحاظ لحن و فضا دوپاره می‌شود اما جذاب‌تر می‌شود. نگار جواهریان در به تصویر کشیدنی زنی مرموز و قوی بسیار خوب ظاهر شده است. شخصیت‌های زن غیرمنفعل قصه‌های سیدی از نقاط قوت کارهایش است و جواهریان در درک این نقش موفق بوده. برعکس او جواد عزتی، با توجه به تغییرات زیادی که در شخصیتش اتفاق می‌افتاد و همین‌طور تضاد طبقه با شخصیت در بازی‌اش بلاتکلیف است و تکراری. در بسیاری لحظات یادآور نقش‌اش در سریال «زخم کاری» است. و به یکباره شبیه شخصیت‌های سینمایی‌اش می‌شود. شخصیت داوود اشرف پیچیده است و به کرات احساس دافعه ایجاد می‌کند. در هر کسی که تماشاگر اوست. موقعیت‌ها و دیالوگ‌های نامتعارف داوود و رها مثل تمام کارهای سیدی اگزاتیک می‌شود و کفه ترازو بدون شک در سمت جواهریان سنگین‌تر می‌شود. او در تمام صحنه‌هایش با عزتی از او می‌برد. این بازگشت خوبی برای جواهریان است که ظاهراً نقش‌های چندلایه را بهتر از نقش‌های ساده کلاسیک بازی می‌کند.
نکات مثبت
- موفقیت در ایجاد تعلیق
- شخصیت‌پردازی قوی زن
- فضاسازی در اختیار قصه
- خط داستانی معمایی پرکشش
- بازی و درک درست نگار جواهریان از نقش‌اش
نکات منفی
- بازی نامنسجم جواد عزتی
- تکرار کلیشه‌های زندان و زندانی
- تضاد شخصیت اصلی با طبقه اجتماعی‌اش
- بازتاب سطحی و کلیشه‌ای طبقه کارگر و محروم
فصل اول سریال «وحشی» با پایان غافلگیرکننده‌اش به احتمال زیاد مخاطبان را با فصل دوم هم همراه خواهد کرد. سریال جای خوبی تمام شده است و حالا زمانی بیشتری برای شخصیت‌پردازی دارد. البته مشخصاً روی رابطه رها و داوود متمرکز خواهد و احتمالاً فرار از زندان با قاشق (مثل اشرف پروانه). تا اینجا سیدی نشان داده که برای مخاطبش احترام قائل است. نخواسته قصه‌اش را در یک فصل تمام کند و نخواسته به سریالش آب ببندد. به جز چند قسمت، سریالش ریتم قابل قبولی داشته و پیچش‌های داستانی‌اش هرچند جایی خارج از منطق روایی، تعلیق لازم برای چنین قصه‌ای را ایجاد کرده است.
شناسنامه فصل اول سریال «وحشی»
پخش: فیلمنت، 1404
نویسنده و کارگردان: هومن سیدی
بازیگران: جواد عزتی، نگار جواهریان، احسان امانی، علیرضا ثانی‌فر، مهدی صباغی
ژانر: درام، معمایی
خلاصه داستان: داوود اشرف کارگری زحمت‌کش و سر به زیر است که تلاش دارد از حاشیه‌های اطراف خود دور بماند. در این بین ناخواسته موجب مرگ دو کودک و به دنبال آن یک پیرمرد می‌شود.
نقد فصل اول سریال «وحشی» دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما موضع دیجی‌کالا مگ نیست
منبع: دیجی‌کالا مگ
source