۱۰ تمثیل ادبی برتر تاریخ: از «تمثیل غار» افلاطون تا «محاکمه» کافکا

تمثیل ادبی شاید سبک ادبی محدودی به نظر برسد، ولی نویسندگانی چون فرانتس کافکا و جاناتان سوییفت نشان داده‌اند که با این فرم ادبی کارهای زیادی می‌توان انجام داد و حتی با آن آزمون‌وخطاهای سرگرم‌کننده انجام داد. در این مطلب آدام بایلز (Adam Biles)، نویسنده‌ی کتاب «حیوانات انگلستان» (Beasts of England) ۱۰ تمثیل ادبی برتر تاریخ را معرفی کرده است:

قبلاً‌ فکر می‌کردم که تمثیل ادبی یک سبک سرراست و محدود است؛ فکر می‌کردم تمثیل ادبی یک داستان ساده و استعاری است که هدف آن، انتقال دادن یک درس سیاسی یا اخلاقی است. ولی تمثیل عمیق‌تر از این حرف‌هاست.

من متوجه شدم که می‌توان از تمثیل ادبی برای متقاعد کردن یا هجو کردن استفاده کرد. می‌توان از آن برای درس عبرت یاد دادن، مقایسه کردن و زیر ذره‌بین قرار دادن ریاکاری‌ها استفاده کرد. می‌توان با استفاده از تمثیل، روی درک خواننده از یک موقعیت تاکید کرد و در عین حال، او را فریب داد. تمثیل به خودی خود می‌تواند یک اَکت اخلاقی باشد. «مزرعه‌ی حیوانات» جورج اورول چنین است. این اثر کوتاه و نبوغ‌آمیز به جای این‌که درسی اخلاقی بدهد، تلاشی برای نوشتن و زندگی کردن در راستای اصولی است که حتی اگر باهاشان مخالف باشید، می‌توانید درک‌شان کنید.

وقتی من شروع به نوشتن «حیوانات انگلستان» کردم – دنباله‌ای که برای «مزرعه‌ی حیوانات» نوشته‌ام – نگران این بودم که شاید تمثیلی بودن ذات داستان دست‌وپایم را ببندد. اما در آخر، از فضایی که تمثیل ادبی در اختیار نویسنده و خواننده می‌دهد و از میزان تفریحی که می‌توان در بستر آن داشت شگفت‌زده شدم.

۱۰ تمثیل ادبی شاهکار که نباید از دست بدهید

در ادامه، قصد دارم ۱۰تا از تمثیل‌های موردعلاقه‌ام را معرفی کنم. این فهرست هم شامل تمثیل‌های کلاسیک می‌شود که در تعریف این فرم ادبی (و جهان‌بینی ما) نقش داشته‌اند، هم شامل تمثیل‌های سورئال و آزاردهنده و هم شامل تمثیل‌هایی متعلق به آثار ادبی معاصر.

۱. حکایت‌های ازوپ (Aesop’s Fables)

• سال انتشار: حدود ۵۶۰ پیش از میلاد مسیح

اگر فکر می‌کنید روباه‌ها موذی‌اند، خرها خنگ‌اند و لاک‌پشت‌ها آهسته و پیوسته راه می‌روند، ریشه‌ی پیش‌فرض‌هایتان را تا حد زیادی می‌توان در «حکایت‌های ازوپ» جست. قرن‌هاست که این حکایت‌ها برای آموزش به انسان‌ها – کودک و بزرگ – در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بیشتر داستان‌ها یک درس اخلاقی بسیار واضح دارند که بسته به ترجمه‌ای که می‌خوانید، یا یکی از شخصیت‌ها آن را به زبان می‌آورد، یا در آخرین جمله‌ی حکایت بیان شده است. بسیاری از این حکایت‌ها به ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحاتی تبدیل شده‌اند که شاید حتی ندانیم ریشه‌یشان به این مجموعه برمی‌گردد: «پیش از سقوط، غرور در بالاترین حد خود قرار دارد»، «قبل از پریدن، زیر پایت را نگاه کن» و «از چاله به چاه افتادن» همه ریشه در ازوپ دارند.

۲. تمثیل غار افلاطون (Plato’s Cave)

• سال انتشار: حوالی ۵۲۰ پیش از میلاد

برای کسانی که پیش از انتشار فیلم «ماتریکس» به دنیا آمدند، خواندن «تمثیل غار افلاطون» در کلاس فلسفه‌ی دبیرستان برای ما مصداق همان صحنه‌ای بود که نئو قرص قرمز را انتخاب کرد. این تمثیل در کتاب «جمهور» (The Republic) در گفتگوی بین سقراط و گلاوکن (Glaucon) شرح داده شده و در آن از ما درخواست می‌شود گروهی از مردم را تصور کنیم که از زمان کودکی در یک غار زندانی شده‌اند. آن‌ها هیچ تماسی با دنیای بیرون ندارند و فکر می‌کنند سایه‌ی مردم و اشیائی که نور آتش روی دیوار روبرویشان می‌اندازد خود واقعیت است. پس از گذشت حدوداً ۲۵۰۰ سال، هنوز سر معنای واقعی این تمثیل بحث وجود دارد.

۳. سفرهای گالیور (Gulliver’s Travels)

• سال انتشار: ۱۷۲۶

به قول گروچو مارکس، اگر از یکی از تمثیل‌های «سفرهای گالیور» خوشتان نمی‌آید، جاناتان سوییفت، نویسنده‌ی کتاب، تمثیل‌های دیگری هم در چنته دارد… احتمالاً همه‌یمان لیلیپوتی‌های کوچک، غول‌های برابدینگانگ و حتی اسب‌های باهوش و باجذبه از سرزمین هویینیم‌ها (Houyhnhnms) را به‌خاطر داریم. ولی به‌شخصه اخیراً کتاب را خواندم و متوجه شدم که بسیاری از قسمت‌های کتاب را یادم رفته بود: مثل جزیره‌ی لاپوتا یا سفر کوتاه گالیور به گلابدابدریب (Glubdubdrib) که در آنجا با روح هومر، ارسطو، ژولیوس سزار و رنه دکارت گفتگو می‌کند. این کتاب ریشه‌ی عمیقی در فرهنگ و سیاست قرن ۱۸ دارد، ولی با بیان حقیقتی جاودانه موفق می‌شود از بستر زمان و مکان خود فراتر رود: انسان‌ها کاملاً بی‌فایده و به‌طور کلی بسیار احمق‌اند.

20 %

385,000

308,000 تومان

۴. یک شب باده‌گساری (A Night of Serious Drinking)

• سال انتشار: ۱۹۳۸

این کتاب فرانسوی که عنوان اصلی‌اش «La Grand Beuverie»، اثر رنه دوما (Rene Daumal) است، در یک مسافرخانه‌ی دودگرفته آغاز می‌شود که در آن بحثی درباره‌ی قدرت «گسسته‌گر» زبان در جریان است. طولی نمی‌کشد که این مباحثه به حکایتی عرفانی (یا شاید هم آمیخته به مستی) تبدیل می‌شود که پوچی و مسخرگی هنرمندان، دانشمندان، سیاستمداران و دیگر صنف‌هایی را که به شکل‌های مختلف اهل قلم و اندیشه‌اند برملا می‌کند. این کتاب مفرح و دارای چشم‌اندازی عمیق است، ولی برای خوانندگانی که دوست ندارند گیج شوند یا گیج بمانند توصیه نمی‌شود.

۵. یخ (Ice)

• سال انتشار: ۱۹۶۷

در این رمان، اثر آنا کِیوِن (Anna Kaven)، نویسنده‌ی انگلیسی، بمباران اتمی باعث شده که یک توده‌ی یخی بزرگ روی سطح زمین شناور شود. در این میان دو مرد – که یکی‌شان راوی بی‌نام داستان است و دیگری صرفاً با نام نگهبان شناخته می‌شود – راهی سفری می‌شوند تا زنی زیبا و ظریف را که او هم بی‌نام است پیدا کنند. این رمان بسیار سورئال و توهمی است و تفسیرهای آن از زیست‌نامه‌ای تا تمثیلی متغیر بوده‌اند. کسانی که معتقدند ماهیت کتاب تمثیلی است، هنوز مطمئن نیستند که کیون درباره‌ی چه موضوعی این کتاب را نوشته است؛ مردان سوءاستفاده‌گر، اعتیاد، بیماری‌های روانی یا شاید ترکیبی از هر سه؟

۶. محاکمه (The Trial)

• سال انتشار: ۱۹۲۵

یکی از نکات نگران‌کننده، ولی جذاب درباره‌ی خواندن آثار کافکا این است که داستان‌های او حس تمثیل‌ها را دارند، ولی هیچ‌گاه نمی‌توان مطمئن بود دقیقاً تمثیل چه هستند. من می‌توانستم جای «محاکمه» هرکدام از رمان‌های دیگر او را اینجا بیاورم، ولی در نهایت «محاکمه» را انتخاب کردم، چون در آن داخل یک تمثیل، یک حکایت آورده شده است. همچنان که برای ما سوال است که چرا جوزف کی، شخصیت اصلی، دستگیر شده و جرم نامعلوم‌اش چه می‌تواند باشد، شخصیت اصلی داستان به یک کشیش برخورد می‌کند که برایش داستانی تعریف می‌کند. این داستان قبلاً در قالب یک داستان کوتاه جدا به نام «در برابر قانون» (Before the Law) منتشر شده بود. از قرار معلوم این داستان قرار است جوزف (و ما؟) را آگاه‌تر کند، ولی صرفاً جهنم ذهنی و چرخه‌ی ابهام و تردیدی را که کی (و ما!) به آن دچار شده‌ایم بدتر از قبل می‌کند.

290,000 تومان

100+ نفر به این کالا علاقه دارند

۷. توطئه علیه آمریکا (The Plot Against America)

• سال انتشار: ۲۰۰۴

در نظر برخی از منتقدان، این رمان از فیلیپ راث (Phillip Roth) یک آزمایش فکری جالب بود که یک نکته‌ی ریز تاریخی را با دیدگاهی هجوآمیز بازنگری کرده بود: این‌که تعدادی از سناتورهای جمهوری‌خواه می‌خواستند چارلز لیندبرگ (Charles Lindbergh)، هوانورد ضدیهود، در انتخابات ریاست جمهوری با فرانکلین دی. روزولت رقابت کند. در این رمان راث گمانه‌زنی می‌کند که اگر لیندبرگ در انتخابات شرکت می‌کرد و برنده می‌شد، چه اتفاقی می‌افتاد…

پس از انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا، دغدغه‌ی راث چندان جزیی و ریزبینانه به نظر نمی‌رسد. پس از این‌که در آن سال آمریکا موج جدیدی از عوام‌گرایی را تجربه کرد، «توطئه علیه آمریکا»، در کنار رمان‌های دیگری چون «ممکن نیست اینجا اتفاق بیفتد» (It Can’t Happen Here) اثر سینکلر لوویس،  به صدر جدول فروش راه پیدا کردند. پس از این‌که نیویورکر از نویسنده درباره‌ی شباهت‌های رمانش و رویدادهای معاصر پرسید، او پاسخی داد که دقیقاً از شخصی چون فیلیپ راث می‌توان انتظار داشت: « برگزیده شدن یک رییس‌جمهور خیالی همچون چارلز لیندبرگ از یک رییس‌جمهور واقعی همچون دونالد ترامپ قابل‌فهم‌تر است.»

۸. گیاه‌خوار (The Vegetarian)

• سال انتشار: ۲۰۰۷

این رمان بر پایه‌ی یکی از داستان‌کوتاه‌های هان کانگ (Han Kang)، نویسنده‌ی زن اهل کره‌ی جنوبی که برنده‌ی جایزه‌ی نوبل شد، نوشته شده است. نام آن داستان «میوه‌ی زن من» (The Fruit of my Woman) بود و در آن شخصیت اصلی به یک گیاه تبدیل می‌شود. دُز تمثیلی بودن این رمان در مقایسه با داستانی که از آن اقتباس شده، به‌مراتب کمتر است. این داستان درباره‌ی زن کره‌ای جوانی به نام یئونگ های (Yeong-hye) است که پس از دیدن خوابی درباره‌ی سلاخی حیوانات، از گوشت خوردن دست برمی‌دارد. تصمیم او به اختلافی بزرگ‌تر بین او و شوهرش، خانواده‌اش و در کل جامعه منجر می‌شود. پرطرفدارترین تفسیر از این رمان این است که هجوی بر جامعه‌ی پدرسالار کره است، ولی در دل آن تمثیلی جهان‌شمول و قدرتمند درباره‌ی غیرممکن بودن ارتباط عمیق انسان‌ها با یکدیگر نیز گنجانده شده است.

۹. راه‌آهن زیرزمینی (The Underground Railroad)

• سال انتشار: ۲۰۱۶

این رمان برنده‌ی جایزه‌ی پولیتزر اثر کولسون وایت‌هد (Colson Whitehad) کاری تقریباً غیرممکن را با موفقیت انجام داده: یک تمثیل قدرتمند و تاثیرگذار را با شخصیت‌های واقع‌گرایانه که خواننده باهاشان ارتباط برقرار می‌کند ترکیب کرده است. در بطن تاریخ آمریکا، اصطلاح راه‌آهن زیرزمینی به شبکه‌ی سازمان یافته‌ای از مسیرها و پناهگاه‌های مخفی گفته می‌شود که برده‌ها از راه آن‌ها به شمال آمریکا – که برده‌داری در آن قدغن بود – فرار می‌کردند. این رمان با این پیش‌فرض آغاز می‌شود که راه‌آهن زیرزمینی معنایش به معنای واقعی کلمه همین بود: راه‌آهنی زیرزمینی که در آن برده‌ها سوار بر قطار به سوی آزادی برده می‌شدند. شخصیت اصلی رمان زنی به نام کورا (Cora) است که در طول رمان بین ایالت‌های مختلف آمریکا جابجا می شود. در طی مصاحبه‌ای که خودم با وایت‌هد داشتم، او به اهمیت ایجاد توازن بین تمثیل‌سازی و واقعیت تاریخی اشاره کرد. او گفت: «پیش از این‌که تاریخ را لت‌وپار کنم، می‌خواستم آن را به‌درستی درک کنم و در دفاع از تاریخی شهادت دهم که صد سال پیش، اعضای خانواده‌ی من در کنار برده‌های دیگر آن را پشت‌سر گذاشتند. می‌خواستم پیش از تغییر دادن این چیزی آن تاریخ را همان‌طور که بود بفهمم.»

۱۰. شکوه (Glory)

• سال انتشار: ۲۰۲۲

«شکوه» دومین رمان نووایولت بولاوایو (NoViolet Bulawayo)، نویسنده‌ی زن زیمبابوه‌ای است که به‌نوعی می‌توان آن را نسخه‌ی زیمبابوه‌ای «مزرعه‌ی حیوانات» خطاب کرد. اگر داستان این رمان بسیار بامزه و البته غم‌انگیز را بشنوید، دلیلش را متوجه خواهید شد. پس از ۴۰ سال حکومت بر قلمروی پادشاهی جیدادا (Jidada)، «اسب قدیمی» منفور و «باورنکردنی»، عروس الاغ‌اش که به‌اندازه‌ی خودش منفور است، طی یک کودتا از قدرت برکنار می‌شوند. در ادامه اتفاق‌هایی که می‌افتند (و الاغی به نام سرنوشت (Destiny) ناظر و شاهد آن‌هاست)، شباهت زیادی به سقوط رابرت موگابه (Robert Mugabe)، دیکتاتور سابق زیمبابوه دارند. ولی نباید این اثر را تقلیدی صرف از اورول به شمار آورد. ادبیات آفریقا سنتی غنی از هجو سیاسی و همچنین تعداد بسیار زیادی داستان فولکلور با محوریت حیوانات دارد که ریشه‌یشان به گذشته‌های دور برمی‌گردد و برخی از منتقدان معتقدند که ممکن است ریشه‌ی حکایت‌های ایزوپ به آن‌ها برگردد.

پ.ن.: از بهترین هجوهای سیاسی آفریقایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• «در انتظار حیوانات وحشی برای رای دادن» (Waiting for the Wild Beasts to Vote)، اثر احمدو کوروما (Ahmadou Kourouma)
• «جادوگر زاغ‌ها» (Wizard of the Crow)، اثر انگوییگی وا تیونگو (Ngũgĩ wa Thiong’o)
• «وقایع‌نگاری سرزمین خوشحال‌ترین مردم کره‌ی زمین» (Chronicles from the Land of the Happiest People On Earth)، اثر ووله سویینکا (Wole Soyinka)

منبع: گاردین