۵ مرحله رشد کودک چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت کرد؟

پنج سال اول زندگی کودک پایه‌ای برای یادگیری، رفتار و سلامت او بنا می‌کند. تجربیات دوران کودکیِ اولیه مغز کودک و ظرفیت او برای یادگیری، توسعه‌ی مهارت‌های اجتماعی و مواجهه با چالش‌ها و فشارهای روزمره را شکل می‌دهند. رشد عاطفی، اجتماعی و جسمی کودکان خردسال تاثیر مستقیمی بر رفتار، مهارت‌های اجتماعی، آمادگی برای مدرسه و به طور کلی رشد کودک دارد و عادت‌هایی را شکل می‌دهد که تا بزرگسالی ادامه می‌یابند. اما 5 مرحله‌ی رشد کودک چیست و چگونه می‌توانید از رشد فرزندتان حمایت کنید؟ در این مطلب از دیجی‌کالا مگ قرار است به پاسخ همین سوالات برسیم.

4 حوزه‌ی مراحل رشد کودک

هر مرحله از رشد، پیشرفت‌هایی را در چهار حوزه‌ی مختلف در بر می‌گیرد. این حوزه‌های مختلف رشدی به هم وابسته‌اند و کودک نمی‌تواند در یک حوزه پیشرفت کند بدون اینکه در حوزه‌های دیگر هم پیشرفت داشته باشد. و به یاد داشته باشید فرزند شما با سرعتی عجیب خود رشد خواهد کرد!

1. حوزه‌ی ارتباطی

کودکان باید یاد بگیرند که بتوانند به طور موثر با خانواده، همسالان، معلمان و دیگران ارتباط برقرار کنند. ارتباط، اولین گامی است که در طول 5 مرحله‌ی رشد کودک توسعه می‌یابد و با بزرگ‌تر شدن کودک، به مهارت‌های مکالمه و هدایت روابط تبدیل می‌شود.

2. حوزه‌ی جسمی

در طول 5 مرحله‌ی رشد کودک، بدن هم در رشد حرکات درشت و هم در رشد حرکات ظریف توسعه می‌یابد. رشد حرکات درشت که رخ می‌دهد به کودک شما اجازه می‌دهد با تعادل، هماهنگی، سهولت و اعتماد به نفس در جهان حرکت کند.

3. حوزه‌ی اجتماعی-عاطفی

رشد اجتماعی و عاطفی کودک به کودکان کمک می‌کند تا بفهمند چه کسی هستند، چه احساسی دارند و چگونه با دیگران تعامل کنند. سلامت اجتماعی و عاطفی کودکان پیش‌دبستانی به کودکان کمک می‌کند تا روابط مثبتی شکل دهند و همچنین احساسات خود را در طیف گسترده‌ای از موقعیت‌ها مدیریت و ابراز کنند.

4. حوزه‌ی شناختی

رشد شناختی در کودکان شامل تمام فرآیندهای مربوط به چگونگی تفکر، درک و هدایت کودکان در دنیای اطرافشان است. نقاط عطف رشدی در حوزه‌ی شناختی شامل مفاهیم ریاضی و علمی مثل کمیت، طبقه‌بندی و علت و معلول می‌شود. 5 سال اول زندگی کودک، نحوه‌ی برخورد کودکان با یادگیری را شکل می‌دهد. این رشد شناختی شامل عناصری مثل کنجکاوی، ابتکار عمل در جستجوی اطلاعات و تطبیق رفتار در پاسخ به دانش جدید است.

5 مرحله‌ی رشد کودک

5 مرحله‌ی رشد کودک عبارت است از رشد نوزادی، رشد شیرخوارگی، رشد نوپایی، رشد پیش‌دبستانی و رشد سن مدرسه. در این بخش به شکل کامل هر مرحله را بررسی می‌کنیم.

1. نوزادی (0-3 ماهگی)

ارتباطی: نوزادان در درجه‌ی اول از طریق گریه برای نیازهای مختلف ارتباط برقرار می‌کنند و ممکن است هنگام صحبت کردن با آن‌ها آرام شوند. نوزادان در حدود دو ماهگی شروع به «غوغا کردن» (Cooing – صداهای نرم و خوشایند شبیه به آواز پرندگان) و همچنین تولید صداهای مصوت (Vowel sounds – صداهای حروف صدادار) می‌کنند.

جسمی: نوزادان می‌توانند به سمت صداها بچرخند و اشیاء را با چشمان خود دنبال کنند. آن‌ها می‌توانند اشیاء را بگیرند و شروع به بلند کردن سر خود برای مدت زمان طولانی‌تر کنند.

اجتماعی-عاطفی: نوزادان سعی می‌کنند به شما و افراد دیگر نگاه کنند و شروع به لبخند زدن به افراد می‌کنند.

شناختی: نوزادان به اشیاء و افراد آشنا در فاصله دور علاقه‌مند هستند و آن‌ها را تشخیص می‌دهند. آن‌ها حتی ممکن است از فعالیت‌های تکراری خسته شوند! رشد فرزندتان را در چهار حوزه با فراهم کردن محرک‌های کافی برای نوزادتان از طریق کتاب‌ها، تماس چشمی، بازی، اسباب‌بازی و اسباب‌بازی‌های بیشتر تشویق کنید!

مهم است که با قرار دادن نوزادان به مدت کوتاهی روی شکم برای تقویت عضلات پشت و گردن و همچنین زمان گذاشتن روی پشت برای لگد زدن بازوها، به تقویت عضلات آن‌ها کمک کنید. از پیوند عاطفی والد و کودک و دلبستگی از طریق صحبت کردن زیاد، تماس بدنی، تماس چشمی و تلاش‌های مناسب ارتباطی اولیه حمایت کنید. هر قدمی به رشد فرزندتان کمک می‌کند!

2. شیرخوارگی (3-12 ماهگی):

ارتباطی: نوزادان از ماه‌های 3 تا 6 شروع به «بابا ماما کردن» (Babbling – صداهای نامفهوم و تکراری مثل «بابا»، «ماما») می‌کنند. پس از رسیدن به این نقطه‌ی عطف رشدی، نوزادان شروع به تقلید صداهای مختلف و خندیدن در حدود ماه‌های 6 تا 9 می‌کنند. در حدود ماه‌های 9 تا 12، نوزادان می‌توانند صداهای مختلف را تقلید کنند، با حرکات ارتباط برقرار کنند و چند کلمه‌ی ساده بگویند.

جسمی: در سنین 3 تا 6 ماهگی، نوزادان می‌توانند کنترل حرکات سر خود را شروع کنند و همچنین دست‌های خود را به هم برسانند. نوزادان 6 تا 9 ماهه می‌توانند بدون حمایت بنشینند و در حالت ایستاده بالا و پایین بپرند. از ماه‌های 9 تا 12، کودکان می‌توانند شروع به برداشتن اشیاء، خزیدن و ایستادن بدون کمک کنند.

اجتماعی-عاطفی: از 3 تا 6 ماهگی، نوزادان شروع به پاسخ دادن به حالات چهره و همچنین لحن‌های مختلف صدا می‌کنند. از 6 تا 9 ماهگی، نوزادان به حرکات مختلف (مثل دست زدن) پاسخ می‌دهند و احساسات مختلف دیگران را درک می‌کنند. در حدود این بازه‌ی زمانی، نوزادان همچنین در اطراف چهره‌های آشنا احساس راحتی می‌کنند و در اطراف غریبه‌ها مضطرب می‌شوند. در حدود ماه‌های 9 تا 12، نوزادان شروع به ابراز وجود و احساسات خود و همچنین ایجاد ارتباط و رابطه با اطرافیان می‌کنند.

شناختی: ماه‌های 3 تا 6 زمانی است که نوزادان شروع به تشخیص چهره‌های آشنا (مثل والدین)، توجه به موسیقی و پاسخ دادن به نشانه‌های عشق و محبت می‌کنند. ماه‌های 6 تا 9 زمانی است که رشد زبان دریافتی رخ می‌دهد، جایی که نوزادان شروع به درک و پردازش کلماتی که می‌شنوند می‌کنند. ماه‌های 9 تا 12 زمانی است که نوزادان شروع به تقلید حرکات، درک کلمه‌ی «نه» و کشف علت و معلول، مثل پرتاب کردن اشیاء می‌کنند.

رشد فرزندتان را در دوره‌ی شیرخوارگی از طریق فرصت‌هایی برای رشد جسمی، مثل اکتشاف تحت نظارت، تشویق به نشستن و دست دراز کردن به سمت اشیایی که ممکن است کمی دورتر از دسترس باشند، تشویق کنید. رشد زبانی را با تفریح با هم، ایجاد صداهای مختلف با جغجغه یا زنگوله و ادامه‌ی صحبت کردن تشویق کنید! به طور کلی، استفاده از تقویت مثبت در دوران کودکی اولیه (بغل، بوسه و غیره) به تشویق رشد فرزندتان کمک می‌کند.

3. نوپایی (1-3 سالگی)

ارتباطی: سال‌های نوپایی فرزند شما زمانی است که مهارت‌های زبانی خود را به شدت گسترش می‌دهد. از سال اول، کودکان اولین کلمه‌ی خود را می‌گویند و دایره‌ی واژگان (Vocabulary) تا 5-10 کلمه‌ی مختلف را می‌سازند. تا 18 ماهگی، آن‌ها تا 50 کلمه استفاده می‌کنند و شروع به نام بردن اشیاء و تصاویر می‌کنند، در حالی که گفتار در درجه‌ی اول تلگرافی (Telegraphic – استفاده از کلمات اصلی و حذف کلمات ربط و دستوری) است (کلمات اصلی وجود دارند اما کلمات ربط نیستند). بین 2 تا 3 سالگی، کودکان شروع به گفتن اولین جملات کامل خود می‌کنند، و جملات به صورت ترکیبی از سه کلمه شروع می‌شوند. کودکان می‌توانند در مورد کاری که انجام می‌دهند صحبت کنند و مهارت‌های ارتباطی آن‌ها به طور مداوم بهبود می‌یابد.

جسمی: از یک سالگی، کودکان شروع به استفاده از دست غالب (Preferred hand – دست راست یا چپ) می‌کنند، می‌توانند روی کاغذ علامت بگذارند و به نقاط عطف حرکتی می‌رسند. آن‌ها می‌توانند سریع بخزند، به راحتی بنشینند و می‌توانند چند قدم به تنهایی بایستند و راه بروند. در حدود دو سالگی، اعتماد به نفس به آن‌ها اجازه می‌دهد راه رفتن خود را بهبود بخشند و مهارت‌های حرکتی برای غذا خوردن به تنهایی و شاید نوشیدن از فنجان را به دست آورند! تا 3 سالگی، کودکان معمولا می‌توانند خودشان لباس بپوشند و در بیاورند، به تنهایی از توالت استفاده کنند و بیشتر بازی کنند – بدوند، بپرند، لی‌لی کنند و سه‌چرخه سواری کنند.

اجتماعی-عاطفی: در یک سالگی، کودکان «ماندگاری شیء» (Object permanence – درک اینکه اشیاء حتی اگر دیده یا شنیده نشوند، هنوز وجود دارند) را توسعه می‌دهند. از 2 تا 3 سالگی، احساسات واضح هستند و فرزند شما می‌خواهد کاری را که می‌خواهد انجام دهد. همراه با این استقلال رو به رشد، ترن هوایی احساسات و کج‌خلقی‌ها (Tantrums – رفتارهای ناگهانی و شدید مثل گریه، جیغ و فریاد) وجود دارد زیرا کودکان شروع به درک هویت خود می‌کنند. که به طور محبت‌آمیزی به عنوان «دوسالگی وحشتناک» شناخته می‌شود. این مرحله‌ی رشد کودک، آغاز بازی در کنار کودکان دیگر، افزایش اعتماد به نفس با غریبه‌ها و درک اینکه دیگران هم احساس دارند را نشان می‌دهد.

شناختی: به عنوان یک کودک یک ساله، رشد شناختی فرزندتان به آن‌ها اجازه می‌دهد تا نام قسمت‌های خاصی از بدن را بگویند و اشیاء آشنا در کتاب‌ها را تشخیص دهند. در این زمان، آن‌ها در حل معماها بسیار بهتر هستند. از 2 تا 3 سالگی، آن‌ها می‌توانند رنگ‌ها را نام ببرند، حروف را تشخیص دهند و اعداد را با صدای بلند بشمارند.

کودکان هنوز در درک تفاوت بین واقعیت و خیال مشکل دارند. رشد دوران کودکی اولیه‌ی فرزند نوپای خود را با تعیین و حفظ برنامه‌های روزانه‌ی قابل پیش‌بینی، کتاب خواندن برای آن‌ها، محدود کردن زمان تماشای صفحه نمایش، پاسخ دادن به کج‌خلقی‌ها یا احساسات شدید با آرامش و تشویق و اجازه دادن به آن‌ها برای تجربه‌ی استقلال تشویق کنید.

4. پیش‌دبستانی (3-5 سالگی)

ارتباطی: از 3 سالگی، فرزند شما شروع به تسلط بر صداهای دشوار خاص می‌کند و می‌تواند واضح‌تر صحبت کند، اگرچه هنوز اشتباهات زمان دستوری (Grammatical tense errors) مرتکب می‌شود. فرزند شما شروع به پرسیدن سوالات بسیار بیشتری می‌کند: چه چیز؟ چرا؟ چگونه؟

جسمی: در سه سالگی، مهارت‌های حرکات درشت فرزند شما هر روز تقویت می‌شود و ما هر روز شواهدی از این موضوع را در زمین بازی می‌بینیم! فرزند شما با استفاده از سه‌چرخه، بالا و پایین رفتن از سازه‌های بازی و گرفتن توپ‌ها، اعتماد به نفس بیشتری دارد. در کلاس درس، کودکان مهارت‌های حرکات ظریف خود را با استفاده از قیچی، نوشتن حروف، کشیدن اشکال و استفاده از چنگال و قاشق، اصلاح می‌کنند.

اجتماعی-عاطفی: در سه سالگی، کودکان در اطراف دیگران در زندگی خود احساس راحتی بیشتری می‌کنند و در بازی‌های نمایشی در کلاس شرکت می‌کنند. این به فرزند شما اجازه می‌دهد تخیل خود را ابراز کند و در بازی‌های مختلف در گروه‌های کوچک شرکت کند. کودکان همچنان به درک احساسات، بدن خود و درک اینکه چه زمانی کار اشتباهی انجام داده‌اند، ادامه می‌دهند.

شناختی: فرزند شما حافظه‌ی بسیار بهتری دارد، می‌تواند آهنگ بخواند، داستان بگوید، اعداد و نام کامل و جنسیت خود را بداند. آن‌ها در تمرکز بسیار بهتر هستند و شروع به خواندن کتاب به تنهایی می‌کنند.

رشد فرزندتان را در این مرحله با اجازه دادن به آن‌ها برای ابراز احساساتشان با اطمینان خاطر، تشویق به اجتماعی بودن و تجهیز آن‌ها به حس مسئولیت از طریق کارهای ساده‌ی روزمره تشویق کنید.

5. سن مدرسه (5-17 سالگی)

ارتباطی: در پنج سالگی، کودکان شروع به استفاده از جملات پیچیده‌تر، گفتن داستان، پاسخ دادن به سوالات، بازگویی قافیه‌های کودکانه یا خواندن آهنگ می‌کنند. فرزند شما با پیشرفت در این دوره‌ی سنی، مهارت‌های زبانی پیشرفته‌تری را توسعه خواهد داد.

جسمی: در پنج سالگی، کودکان تا حد زیادی در تمام حرکات درشت و ظریف خود مستقل هستند. آن‌ها می‌توانند بیشتر اوقات به طور مستقل لباس بپوشند، غذا بخورند و خود را بشویند.

اجتماعی-عاطفی: در پنج سالگی، کودکان به طور فزاینده‌ای از نظر اجتماعی آگاه می‌شوند. آن‌ها با یکدیگر گفتگو می‌کنند، از دوست‌یابی لذت می‌برند، مشاجره‌ی کمتری دارند، نوبت را رعایت می‌کنند، می‌توانند رئیس‌مآب باشند و عصبانیت خود را از طریق اعمال یا کلمات نشان دهند. آن‌ها از استقلال خود لذت می‌برند اما همچنان به راحتی و اطمینان خاطر نیاز دارند. با پیشرفت آن‌ها به پایان این گروه سنی، تا حد زیادی تحت تاثیر محیط‌ها و تجربیات اجتماعی پویایی که در معرض آن‌ها قرار می‌گیرند، شکل می‌گیرند.

شناختی: از چهار سالگی، کودکان حس قوی‌تری نسبت به آنچه اشتباه است و نحوه‌ی دروغ گفتن دارند. آن‌ها می‌توانند کلمات زمینه‌ای (Contextual words – کلماتی که موقعیت مکانی را نشان می‌دهند مثل جلو، عقب و غیره)، مقایسه‌ها را درک کنند و اعداد، رنگ‌ها، اندازه و زمان را با درک بیشتری درک کنند. پیچیدگی موضوعات مختلف با پیشرفت آن‌ها در دوران کودکی افزایش می‌یابد.

فرزند مدرسه‌ای خود را با تفریح از طریق یادگیری (به بازی‌ها، کتاب‌های سرگرم‌کننده و دنبال کردن علایق آن‌ها فکر کنید!)، الگوبرداری از عادات سالم و همیشه گذاشتن زمان کافی برای بازی تشویق کنید.

218,000

42,900

تومان

248,000

61,900

تومان

مرور کلی

سال‌های اولیه واقعا سال‌های یادگیری هستند. نقاط عطف رشدی بی‌شماری وجود دارد که به دست می‌آیند و ما بسیار هیجان‌زده‌ایم که شاهد پیشرفت فرزند شما باشیم. مهم‌تر از همه، ایجاد پیوندهای قوی بین والدین و فرزندان، تشویق عادات سالم و حفظ یک محیط امن و پرورشی، فرزند شما را تشویق می‌کند تا با سرعت خاص خود رشد کند.

اصطلاحات تخصصی به کار رفته در مطلب

• رشد حرکات درشت (Gross motor development): توسعه‌ی مهارت‌های حرکتی که شامل حرکات بزرگ بدن مثل خزیدن، راه رفتن، دویدن و پریدن می‌شود.
• رشد حرکات ظریف (Fine motor development): توسعه‌ی مهارت‌های حرکتی که شامل حرکات کوچک و دقیق بدن، به ویژه دست‌ها و انگشتان، مثل گرفتن اشیاء کوچک، نقاشی کردن و نوشتن می‌شود.
• نقاط عطف رشدی (Developmental milestones): مراحل کلیدی در رشد حرکتی، شناختی، اجتماعی و زبانی کودکان که معمولا در سنین مشخصی به دست می‌آیند، مثل گردن گرفتن، نشستن، راه رفتن و صحبت کردن.
• غوغا کردن (Cooing): صداهای نرم و خوشایند شبیه به آواز پرندگان که نوزادان در اوایل دوران نوزادی تولید می‌کنند. صداهای مصوت (Vowel sounds): صداهای حروف صدادار مثل «آ»، «اِ»، «او» و غیره.
• پیوند عاطفی والد و کودک (Parent bonding): فرآیند ایجاد و تقویت ارتباط عاطفی و صمیمانه بین والدین و فرزندان.
• دلبستگی (Attachment): پیوند عاطفی عمیق و پایدار که بین نوزاد و مراقب اصلی او شکل می‌گیرد و نقش مهمی در رشد اجتماعی و عاطفی کودک دارد.
• تقویت مثبت (Positive reinforcement): ارائه‌ی پاداش یا محرک‌های خوشایند پس از یک رفتار مطلوب به منظور افزایش احتمال تکرار آن رفتار در آینده.
• بابا ماما کردن (Babbling): تولید صداهای نامفهوم و تکراری مثل «بابا»، «ماما» توسط نوزادان که مرحله‌ای مهم در رشد زبان است.
• حرکات (Gestures): استفاده از حرکات بدن، به ویژه دست‌ها و بازوها، برای برقراری ارتباط و انتقال پیام.
• رشد زبان دریافتی (Receptive language development): فرآیند درک زبان گفتاری و نوشتاری، شامل فهمیدن کلمات، جملات و دستور زبان.
• ماندگاری شیء (Object permanence): درک این موضوع که اشیاء حتی زمانی که دیده، شنیده یا لمس نمی‌شوند، به وجود خود ادامه می‌دهند. این مفهوم در حدود 8 تا 12 ماهگی در نوزادان ایجاد می‌شود.
• کج‌خلقی‌ها (Tantrums): رفتارهای ناگهانی و شدید مثل گریه، جیغ و فریاد که کودکان خردسال هنگام مواجهه با ناکامی یا احساسات شدید از خود نشان می‌دهند.
• دوسالگی وحشتناک (Terrible Twos): اصطلاحی عامیانه برای دوره‌ی سنی حدوداً دو سالگی کودکان که با افزایش استقلال‌طلبی، لجبازی و کج‌خلقی‌ها همراه است.
• بازی‌های نمایشی (Dramatic play): نوعی بازی که در آن کودکان نقش‌های مختلف را ایفا می‌کنند و با استفاده از تخیل خود داستان‌سرایی و بازی می‌کنند.
• زمان دستوری (Grammatical tense errors): اشتباهات در استفاده از زمان‌های دستوری فعل‌ها در جملات، مثل استفاده از زمان حال به جای گذشته یا آینده.
• دوران کودکی میانه (Middle childhood): دوره‌ی سنی بین 6 تا 12 سالگی که به طور تقریبی با ورود کودک به مدرسه ابتدایی آغاز می‌شود و تا قبل از بلوغ ادامه دارد.
• کلمات زمینه‌ای (Contextual words): کلماتی که موقعیت مکانی یا رابطه‌ی فضایی بین اشیاء را نشان می‌دهند، مثل «جلو»، «عقب»، «بالا»، «پایین»، «داخل»، «خارج» و غیره.
• زمان تماشای صفحه نمایش (Screen time): مدت زمانی که افراد به تماشای صفحه نمایش دستگاه‌های الکترونیکی مثل تلویزیون، کامپیوتر، تبلت و گوشی‌های هوشمند می‌گذرانند.
• دایره‌ی واژگان (Vocabulary): مجموعه‌ی کلماتی که یک فرد می‌داند و از آن‌ها استفاده می‌کند.
• تلگرافی (Telegraphic): نوعی گفتار که در آن فقط کلمات اصلی و مهم جمله به کار می‌رود و کلمات ربط، حروف اضافه و کلمات دستوری حذف می‌شوند، مثل تلگرام‌های قدیمی که به دلیل هزینه‌ی بالا، مختصر و مفید نوشته می‌شدند.
• دست غالب (Preferred hand): دستی که فرد به طور طبیعی و ترجیحی برای انجام کارها از آن استفاده می‌کند، معمولا دست راست یا دست چپ.
• مثبت اندیشی (Positive thinking): رویکردی ذهنی که بر جنبه‌های مثبت زندگی تمرکز دارد و سعی در دیدن نیمه‌ی پر لیوان دارد.

منبع: kidscareclub