هر آنچه باید درباره سیاره پلوتون بدانید

سال ۱۹۳۰ میلادی، کلاید تومبا، اخترشناس آمریکایی، موفق شد جرمی ناشناخته در لبه منظومه شمسی کشف کند که بعدها “پلوتون” نام گرفت. این سیاره که ابتدا به عنوان نهمین سیاره منظومه شمسی شناخته می‌شد، در مدت کوتاهی به یکی از محبوب‌ترین موضوعات دنیای علم و حتی فرهنگ عامه تبدیل شد. اما چرا پلوتون به چنین جایگاهی رسید؟ آیا این جرم آسمانی همچنان شایسته عنوان سیاره است؟ این مقاله سفری به اعماق تاریخچه پلوتون، جذابیت‌های منحصر‌به‌فرد آن و دلایل علمی حذف آن از فهرست سیارات منظومه شمسی است.

۱,۰۱۹,۷۴۰

تومان

۳,۰۰۰,۰۰۰

تومان

چرا سیاره پلوتون حذف شد؟

سیاره پلوتون از همان زمان کشفش تا امروز مسیری پر از فراز و نشیب را طی کرده است. وقتی کلاید تومبا این جرم آسمانی را کشف کرد، جامعه علمی آن را به‌عنوان نهمین سیاره منظومه شمسی پذیرفت. پلوتون سال‌ها در کنار سیارات دیگر مانند سیاره مریخ و سیاره مشتری در کتاب‌های درسی جایگاه ثابتی داشت و حتی در فرهنگ عمومی نیز نمادی از دوردست‌ترین و اسرارآمیزترین سیاره شناخته می‌شد. اما در سال ۲۰۰۶، این جایگاه دستخوش تغییرات اساسی شد و اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی تعریف جدیدی برای “سیاره” ارائه داد که شامل سه معیار اصلی بود. در این تعریف، علاوه بر گردش به دور خورشید و داشتن جرم کافی برای شکل کروی، یک سیاره باید مدار خود را از اجرام دیگر پاک کرده باشد. پلوتون به دلیل مدار پر از اجرام کمربند کویپر، این شرط را برآورده نمی‌کرد و به همین دلیل از فهرست سیارات خارج شد و به دسته “سیارات کوتوله” پیوست.

این تغییر در طبقه‌بندی پلوتون موجی از بحث و جدل را در سراسر جهان به راه انداخت. بسیاری از دانشمندان موافق این تصمیم بودند و آن را نشانه پیشرفت و دقت علمی می‌دانستند، اما عده‌ای دیگر این تصمیم را نوعی بی‌احترامی به تاریخچه علم اخترشناسی می‌دانستند. طرفداران پلوتون در اعتراض به این تغییر، کمپین‌های مختلفی در حمایت از بازگرداندن پلوتون به فهرست سیارات به راه انداختند. با این حال، جامعه علمی همچنان بر اساس تعاریف جدید پیش می‌رود و پلوتون را به‌عنوان سیاره کوتوله می‌شناسد. این تغییر نه‌تنها جنبه علمی داشت، بلکه بار احساسی عمیقی برای مردم عادی ایجاد کرد که همچنان به یاد خاطرات کودکی خود و تصاویر پلوتون در کتاب‌های درسی‌شان بودند. این تصمیم تاریخی نشان داد که علم، هرچند مبتنی بر اصول و داده‌های دقیق است، گاهی می‌تواند رویای جمعی بشر را نیز تحت تأثیر قرار دهد و به منبع بحث‌های فلسفی و فرهنگی تبدیل شود.

عکس سیاره پلوتون

در سال ۲۰۱۵، فضاپیمای نیوهورایزنز پس از سفری نزدیک به یک دهه، به نزدیکی پلوتون رسید و تصاویری شگفت‌انگیز از این جرم آسمانی به زمین ارسال کرد. این تصاویر تمامی تصورات پیشین دانشمندان را دگرگون کرد و نشان داد که پلوتون، برخلاف تصور، یک دنیای یکنواخت و بی‌روح نیست. سطح این سیاره کوتوله با یخ‌های متان و نیتروژن پوشیده شده و در بخش‌هایی از آن رشته‌کوه‌های یخی با ارتفاع بسیار بالا دیده می‌شود. جذاب‌ترین بخش این تصاویر، منطقه‌ای به شکل قلب بود که به سرعت به “قلب پلوتون” شهرت یافت و به نمادی از جذابیت و رمز و راز این سیاره تبدیل شد. تصاویر دقیق نشان می‌دادند که این منطقه پوشیده از یخ‌های نیتروژنی جوان است و برخلاف بخش‌های دیگر، تقریباً هیچ دهانه برخوردی در آن دیده نمی‌شود که می‌تواند نشانه فعالیت‌های زمین‌شناختی نسبتاً تازه باشد.

وجود چنین جزئیات پیچیده‌ای در سطح پلوتون، فرضیه‌های جدیدی درباره چگونگی شکل‌گیری آن مطرح کرد. این تصاویر نشان دادند که پلوتون به‌هیچ‌وجه یک جرم آسمانی مرده نیست، بلکه فعالیت‌هایی زیر سطح آن در جریان است که باعث شکل‌گیری ساختارهای جدید می‌شود. تصاویر ثبت‌شده از این سیاره کوتوله تنها به ارائه چشم‌اندازهای دیدنی محدود نبود، بلکه دانشمندان را به این نتیجه رساند که پلوتون دارای تاریخچه‌ای پیچیده و احتمالاً دوره‌های متفاوتی از فعالیت‌های جغرافیایی بوده است. این عکس‌ها علاقه عموم مردم به علم نجوم را نیز به‌طور چشمگیری افزایش داد و بسیاری از افراد را ترغیب کرد تا به تماشای آسمان و مطالعه درباره جهان هستی بپردازند. مأموریت نیوهورایزنز یک موفقیت بی‌نظیر برای بشر بود که نشان داد حتی دورترین نقاط منظومه شمسی نیز می‌توانند داستان‌های جذابی برای گفتن داشته باشند.

۵,۷۵۰,۰۰۰ تومان

داخل سیاره پلوتون

تحقیقات به‌دست‌آمده از داده‌های فضاپیمای نیوهورایزنز تنها به سطح پلوتون محدود نشد و فرضیات جدیدی درباره ساختار داخلی این سیاره کوتوله را مطرح کرد. دانشمندان باور دارند که پلوتون دارای هسته‌ای سنگی است که قطر آن حدود ۲۳۷۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود و از مواد معدنی مانند سیلیکات‌ها تشکیل شده است. لایه‌های یخی ضخیمی که این هسته را احاطه کرده‌اند، عمدتاً از نیتروژن و آب یخ‌زده تشکیل شده‌اند و ضخامت آن‌ها در برخی نقاط به ده‌ها کیلومتر می‌رسد.

یکی از جذاب‌ترین سوالاتی که درباره پلوتون مطرح شده، احتمال وجود اقیانوس زیرسطحی است. برخی محققان معتقدند که در اعماق زیر یخ‌های پلوتون، اقیانوسی از آب مایع وجود دارد که دمای آن به اندازه‌ای است که می‌تواند محیطی مناسب برای شکل‌گیری حیات میکروبی باشد. این نظریه، توجه بسیاری از دانشمندان علوم سیاره‌شناسی را به خود جلب کرده است، چرا که وجود آب مایع در چنین سیاره‌ای می‌تواند معادلات مربوط به زیست‌پذیری اجرام آسمانی را تغییر دهد. اگر ثابت شود که اقیانوسی زیرسطحی در پلوتون وجود دارد، این کشف می‌تواند مسیر اکتشافات فضایی را برای همیشه تغییر دهد و ایده زندگی در فراتر از زمین را از تخیل به واقعیت نزدیک‌تر کند.

با این حال، برای اثبات قطعی این نظریه نیاز به مأموریت‌های پیشرفته‌تری است که بتوانند در عمق یخ‌های پلوتون نفوذ کرده و نمونه‌برداری کنند. داده‌های فعلی تنها تصاویری از سطح و اطلاعات مربوط به ترکیب لایه‌های بیرونی را در اختیار ما قرار می‌دهند، اما همین داده‌ها نیز کافی بوده‌اند تا پلوتون به یکی از اسرارآمیزترین اجرام منظومه شمسی تبدیل شود.

زندگی در سیاره پلوتون

سوال درباره امکان حیات در پلوتون همواره یکی از جذاب‌ترین مباحث پیرامون این سیاره کوتوله بوده است. هرچند شرایط سطحی پلوتون برای شکل‌گیری حیات به شکلی که ما می‌شناسیم مناسب نیست، اما دانشمندان هنوز به دنبال شواهدی هستند که نشان دهد در لایه‌های زیرین این سیاره امکان وجود حیات میکروبی وجود دارد. سطح پلوتون پوشیده از یخ و گازهای یخ‌زده است و دمای آن به‌طور میانگین به منفی ۲۳۰ درجه سلسیوس می‌رسد. این دما، هر نوع موجود زنده‌ای را که نیاز به دمای بالا یا شرایط معتدل دارد، از بین می‌برد. با این وجود، دانشمندان علوم سیاره‌شناسی بر این باورند که شاید در اعماق زیر سطح یخ‌زده، اقیانوسی از آب مایع وجود داشته باشد که شرایط زیستی در آن کمی متفاوت باشد.

نکته جالب اینجاست که پلوتون به دلیل فعالیت‌های زمین‌شناختی احتمالی در گذشته، می‌تواند در اعماق خود گرمای ناشی از فعل و انفعالات هسته‌ای را حفظ کرده باشد. چنین گرمایی ممکن است به ذوب بخشی از یخ‌های زیر سطح منجر شود و به تشکیل دریاچه یا حتی یک اقیانوس کمک کند. اگر این فرضیه درست باشد، پلوتون می‌تواند از لحاظ زیست‌پذیری شبیه به قمر اروپا در منظومه مشتری یا قمر انسلادوس در منظومه سیاره زحل باشد.

اما آیا این کافی است؟ دانشمندان معتقدند که برای شکل‌گیری حیات به چیزی بیش از آب نیاز است. مواد آلی، انرژی پایدار و محیطی بدون تغییرات شدید از دیگر الزامات حیات هستند. فعلاً اطلاعات ما درباره این عوامل در پلوتون بسیار محدود است. مأموریت‌های بعدی که ممکن است به مطالعه بیشتر این سیاره کوتوله اختصاص یابند، می‌توانند شواهد بیشتری درباره این موضوع به دست آورند. با این حال، فعلاً فرضیات درباره زندگی در پلوتون در حد تئوری باقی می‌مانند، اما این احتمال هیجان‌انگیز است که شاید در آینده شواهدی از موجودات زنده میکروسکوپی در اعماق یخی آن کشف شود.

آیا پلوتون یک سیاره است؟

از زمان تغییر طبقه‌بندی پلوتون به سیاره کوتوله، بحث و جدل بر سر این پرسش که “آیا پلوتون یک سیاره است؟” همچنان ادامه دارد. برخی از دانشمندان معتقدند که تعریف فعلی سیاره بسیار محدودکننده است و بسیاری از اجرام آسمانی را که ویژگی‌های مهمی مانند پلوتون دارند، از فهرست سیارات خارج می‌کند. این دانشمندان پیشنهاد داده‌اند که معیارهای جدیدی برای تعریف سیاره ارائه شود که اجرامی مانند پلوتون نیز در آن جای بگیرند. آن‌ها استدلال می‌کنند که پلوتون، با داشتن مدار خاص، قمرهای متعدد و سطحی فعال، به‌وضوح ویژگی‌های سیاره‌ای را دارد و نباید تنها به دلیل ویژگی‌های مداری از فهرست سیارات حذف شود.

از سوی دیگر، گروهی دیگر از دانشمندان معتقدند که تعریف فعلی دقیق‌تر و منطقی‌تر است. این گروه استدلال می‌کنند که برای جلوگیری از سردرگمی علمی، باید استانداردهای مشخص و سخت‌گیرانه‌ای وجود داشته باشد. به اعتقاد آن‌ها، پذیرش پلوتون به عنوان سیاره ممکن است باعث شود اجرام مشابه دیگری مانند اریس، ماکی‌ماکی و سدنا نیز وارد فهرست سیارات شوند و در نتیجه فهرست سیارات به جای چند جرم آسمانی شناخته‌شده، صدها جرم مختلف را شامل شود. درنتیجه این تعاریف جدید سیاراتی همچون سیاره اورانوس یا سیاره زهره به‌عنوان «سیاره» محسوب می‌شدند و پلوتون فاقد ویژگی‌های یک سیاره بود. البته این بحث نه‌تنها علمی است، بلکه به موضوعی فرهنگی و احساسی نیز تبدیل شده است، چرا که برای بسیاری از مردم، پلوتون بخشی از خاطرات دوران کودکی و نمادی از مرزهای دوردست جهان است.

با وجود تمامی این اختلاف‌نظرها، چیزی که مسلم است، جایگاه ویژه پلوتون در مطالعات کیهانی است. این سیاره کوتوله همچنان یکی از مهم‌ترین اجرام برای بررسی تاریخچه شکل‌گیری منظومه شمسی محسوب می‌شود و صرف‌نظر از طبقه‌بندی آن، داستان پلوتون همواره بخشی از ماجراجویی بشر برای شناخت ناشناخته‌ها خواهد بود.

۱,۴۷۰,۰۰۰ تومان

دمای سیاره پلوتون

یکی از بارزترین ویژگی‌های پلوتون، سرمای کشنده و بی‌رحم آن است. از آنجایی که پلوتون برخلاف سیاره عطارد دورترین سیاره از خورشید است، دمای میانگین سطح پلوتون به منفی ۲۳۰ درجه سلسیوس می‌رسد و این دما باعث می‌شود که گازهایی مانند نیتروژن و متان به‌صورت جامد بر سطح آن قرار گیرند. دلیل اصلی این دمای بسیار پایین، فاصله زیاد پلوتون از خورشید است. این سیاره کوتوله در دورترین نقطه از مدار خود، حدود ۷.۳ میلیارد کیلومتر از خورشید فاصله دارد و حتی در نزدیک‌ترین نقطه مدارش نیز نور و گرمای خورشید بسیار کم به آن می‌رسد.

اتمسفر پلوتون نیز تحت تأثیر همین دما به‌شدت رقیق است و بیشتر از نیتروژن، متان و مونوکسید کربن تشکیل شده است. این اتمسفر در برخی مواقع سال پلوتونی که ۲۴۸ سال زمینی به طول می‌انجامد، منجمد شده و به سطح سیاره فرو می‌ریزد و زمانی که پلوتون به خورشید نزدیک‌تر می‌شود، دوباره به گاز تبدیل می‌شود و اتمسفر نازک آن را شکل می‌دهد.

دانشمندان همچنان در تلاش هستند تا درک بهتری از تأثیرات این دماهای بسیار پایین بر ساختار زمین‌شناسی پلوتون پیدا کنند. مطالعه تغییرات دمایی و رفتار اتمسفر در چنین شرایطی، می‌تواند اطلاعات مهمی درباره تکامل سیارات کوتوله و رفتار آن‌ها در شرایط سرد و دور از خورشید به دست دهد.

سیاره پلوتون نماد چیست؟

پلوتون در فرهنگ‌ها و اساطیر مختلف نمادی از ناشناخته‌ها، جهان زیرین و تاریکی بوده است. نام “پلوتون” برگرفته از خدای جهان مردگان در اساطیر رومی است که همتای “هادس” در اساطیر یونانی محسوب می‌شود. این خدای اساطیری، نماد دنیایی پنهان، اسرارآمیز و دور از دسترس بود، درست همانند خود سیاره پلوتون که در دورترین بخش‌های منظومه شمسی قرار دارد و تا پیش از مأموریت نیوهورایزنز، اطلاعات ما از آن به تصورات مبهم و تصاویر کم‌کیفیت تلسکوپی محدود می‌شد.

پلوتون همچنین در ادبیات و سینما به‌عنوان نماد تنهایی و سفر به ناشناخته‌ها به کار می‌رود. موقعیت این سیاره کوتوله در حاشیه منظومه شمسی باعث شده که در داستان‌های علمی‌تخیلی، نماد دورترین نقطه‌ای باشد که بشر برای کاوش به آن می‌رود. بسیاری از مردم، این سیاره کوتوله را به‌عنوان نمادی از رویاها و اهدافی می‌بینند که هرچند دور و دشوار هستند، اما با تلاش و پشتکار می‌توان به آن‌ها دست یافت.

از نظر علمی نیز پلوتون نماد محدودیت‌ها و پیشرفت‌های علم نجوم است. زمانی این سیاره کوتوله به‌عنوان یک سیاره رسمی شناخته می‌شد، اما بازتعریف مفاهیم علمی، جایگاه آن را تغییر داد. این اتفاق نشان داد که علم همیشه در حال تغییر و تحول است و گاهی اوقات، حقایقی که زمانی مسلم به نظر می‌رسیدند، می‌توانند دگرگون شوند. به همین دلیل، پلوتون نه‌تنها یک جرم آسمانی است، بلکه به نمادی از تغییرات علمی و پیگیری حقیقت تبدیل شده است.

فاصله پلوتون تا زمین

فاصله پلوتون تا زمین بسته به موقعیت هر دو جرم در مدارهایشان متفاوت است. مدار پلوتون بیضی‌شکل است و در برخی مواقع نسبت به مدار سیارات دیگر به خورشید نزدیک‌تر یا دورتر می‌شود. در نزدیک‌ترین حالت، فاصله پلوتون تا زمین حدود ۴.۸ میلیارد کیلومتر است و در دورترین حالت این فاصله به بیش از ۷.۵ میلیارد کیلومتر می‌رسد. این فاصله عظیم باعث شده که پلوتون یکی از دورافتاده‌ترین اجرام شناخته‌شده در منظومه شمسی باشد و دستیابی به اطلاعات دقیق درباره آن تا مدت‌ها غیرممکن به نظر برسد.

برای درک بهتر این فاصله، می‌توان به سفر فضاپیمای نیوهورایزنز اشاره کرد. این فضاپیما در سال ۲۰۰۶ پرتاب شد و پس از سفری نزدیک به ۱۰ سال، در سال ۲۰۱۵ به نزدیکی پلوتون رسید. چنین مأموریتی نشان می‌دهد که پلوتون چقدر از ما دور است و کاوش آن تا چه حد به تکنولوژی پیشرفته نیاز دارد. این فاصله باعث شده که اطلاعات مربوط به این سیاره کوتوله به‌سختی به دست آید و هر مأموریت تحقیقاتی به پلوتون، به یک دستاورد بزرگ علمی تبدیل شود.

علاوه بر فاصله بسیار زیاد، تأخیر در ارسال و دریافت سیگنال‌ها نیز از چالش‌های ارتباط با فضاپیماهایی مانند نیوهورایزنز است. زمانی که این فضاپیما به پلوتون رسید، هر سیگنال ارسالی آن حدود ۴.۵ ساعت طول می‌کشید تا به زمین برسد. این تأخیر نشان‌دهنده وسعت بی‌نهایت منظومه شمسی است و به ما یادآوری می‌کند که کاوش اجرام آسمانی در چنین فاصله‌هایی چقدر زمان‌بر و دشوار است.

۵,۵۰۰,۰۰۰ تومان

نام دیگر سیاره پلوتون چیست؟

سیاره پلوتون در متون علمی و فهرست‌های رسمی، با نام “جرم ۱۳۴۳۴۰” نیز شناخته می‌شود. این کد عددی پس از طبقه‌بندی مجدد آن به‌عنوان سیاره کوتوله به آن اختصاص داده شد و در اسناد علمی به این نام ثبت شد. این نام‌گذاری رسمی بخشی از یک سیستم دسته‌بندی برای اجرام موجود در کمربند کویپر است که شامل دیگر سیارات کوتوله مانند “اریس” و “ماکی‌ماکی” نیز می‌شود.

علاوه بر این نام علمی، پلوتون در فرهنگ عمومی همچنان با نام اصلی خود شناخته می‌شود. برخی از علاقه‌مندان به علم نجوم، این سیاره کوتوله را به‌دلیل جذابیت داستان آن، با القاب مختلفی مانند “سلطان کمربند کویپر” نیز می‌خوانند. این نام‌ها نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه پلوتون در میان مردم و جامعه علمی است. حتی پس از تغییر وضعیت رسمی آن، پلوتون همچنان به‌عنوان یک نماد در داستان‌های علمی‌تخیلی و فیلم‌ها حضور دارد و در قلب علاقه‌مندان به فضا جایگاه خود را حفظ کرده است.

عکس سیاره پلوتون از نزدیک

عکس‌های به‌دست‌آمده از پلوتون توسط فضاپیمای نیوهورایزنز، یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های تاریخ فضایی بود. این تصاویر برای اولین بار جزئیات سطح پلوتون را با وضوح بالا نشان دادند. سطح پلوتون شامل دشت‌های وسیع یخی، دهانه‌های برخوردی و رشته‌کوه‌هایی از جنس یخ است که برخی از آن‌ها ارتفاعی برابر با بلندترین کوه‌های زمین دارند. این عکس‌ها نشان دادند که پلوتون برخلاف انتظار یک جرم مرده و بی‌حرکت نیست، بلکه شواهدی از فعالیت‌های زمین‌شناختی در سطح آن دیده می‌شود.

یکی از هیجان‌انگیزترین ویژگی‌های این تصاویر، منطقه قلب‌شکل مشهور پلوتون است که به “تومبو رجیو” نام‌گذاری شده است. این منطقه به افتخار کاشف پلوتون، کلاید تومبا، نام‌گذاری شد و به نمادی از پلوتون تبدیل گشت. بررسی تصاویر این منطقه نشان می‌دهد که سطح آن نسبتاً جوان و بدون دهانه‌های برخوردی قدیمی است که نشان‌دهنده تغییرات مداوم سطحی در گذشته‌ای نزدیک است.

تصاویر نیوهورایزنز به دانشمندان کمک کرد تا نقشه‌ای دقیق از پلوتون تهیه کنند و به بررسی تاریخچه این سیاره کوتوله بپردازند. این تصاویر همچنان منبع تحقیقات گسترده‌ای درباره نحوه شکل‌گیری و تکامل پلوتون هستند و ثابت کردند که حتی دورترین اجرام منظومه شمسی نیز می‌توانند داستان‌های شگفت‌انگیزی برای کشف داشته باشند.

سخن آخر

سیاره پلوتون، چه در فهرست سیارات قرار داشته باشد و چه به‌عنوان سیاره کوتوله شناخته شود، همچنان یکی از جذاب‌ترین اجرام آسمانی و کهکشان راه‌شیری است. تاریخچه کشف و طبقه‌بندی آن نشان می‌دهد که علم همواره در حال تغییر و پیشرفت است و حقایق علمی می‌توانند با داده‌های جدید دگرگون شوند. از تصاویر شگفت‌انگیز سطح پلوتون گرفته تا احتمال وجود اقیانوس‌های زیرسطحی، همه این موارد پلوتون را به جرمی اسرارآمیز و محبوب تبدیل کرده است. کاوش‌های آینده ممکن است به ما نشان دهند که پلوتون فراتر از آن چیزی است که تاکنون تصور می‌کردیم و همچنان الهام‌بخش کاوشگران جهان هستی خواهد بود.

۱,۰۱۹,۷۴۰

تومان

۳,۰۰۰,۰۰۰

تومان

منبع: دیجی‌کالا مگ