کمای دیابتی چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟

اگر مبتلا به دیابت هستید، دانستن علائم کمای دیابتی می‌تواند زندگی شما را نجات دهد. کمای دیابتی یک وضعیت خطرناک اورژانسی است و زمانی رخ می‌دهد که سطح قند خون فرد دیابتی بسیار پایین (هیپوگلیسمی) یا خیلی بالا (هیپرگلیسمی) باشد. کمای دیابتیک با حالت بیهوشی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به دیابت باید با خرید سوزن تست قند خون و تجهیزات لازم، قند خون خود را به طور منظم بررسی کنند و بهترین مکمل برای افراد دیابتی و داروهای خود را طبق تجویز پزشک مصرف کنند. اگر در کنار فردی هستید که دچار کمای دیابتی شده، باید فورا با اورژانس تماس بگیرید. در این مقاله، درباره‌ی علل و علائم کمای دیابتی، درمان و بررسی عوارض آن می‌خوانید.

کمای دیابتی چیست و مدت زمان آن چقدر است؟

کمای دیابتی یک وضعیت اورژانسی در افراد دیابتی است. علت کمای دیابتی می‌تواند هایپرگلیسمی (افزایش بیش از حد مقدار قند خون) یا هیپوگلیسمی (کمبود ناهنجار قند خون) باشد. اگر به کمای دیابتی بروید، زنده هستید اما نمی‌توانید بیدار شوید یا به مناظر، صداها یا انواع دیگر تحریکات به طور هدفمند پاسخ دهید. اگر کمای دیابتی را تجربه می‌کنید، بسیار مهم است که این عارضه در اسرع وقت تشخیص داده شود. تیم فوریت‌های پزشکی یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهند و ممکن است از کسانی که با شما هستند در مورد سابقه‌ی پزشکی شما بپرسند. افراد دیابتی بهتر است از یک دستبند یا گردنبند شناسایی پزشکی استفاده کنند. این عارضه اگر درمان نشود، ممکن است منجر به مرگ شود. کمای دیابتی ممکن است ترسناک باشد اما می‌توان اقداماتی را برای جلوگیری از آن انجام داد. یکی از مهم‌ترین موارد این است که برنامه‌ی درمان دیابت یا درمان سریع دیابت خود را به دقت دنبال کنید.

مدت زمان کمای دیابتی بسته به عوامل متعددی از جمله سلامت کلی فرد، شدت دیابت و سرعت انجام درمان دارویی می‌تواند بسیار متفاوت باشد.

اگر هایپرگلیسمی، علت آن باشد، معمولا در طی چند ساعت تا چند روز ایجاد می‌شود زیرا سطح قند خون به طور خطرناکی بالا می‌رود. با مداخلات پزشکی فوری، از جمله انسولین درمانی و جایگزینی مایعات، کما اغلب در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شود.

از طرف دیگر، در هیپوگلیسمی، سطح قند خون به طور خطرناکی پایین می آید. اگر به سرعت با گلوکز یا گلوکاگون (هورمونی که قند خون را افزایش می دهد) درمان شود، ممکن است فرد نسبتا سریع، معمولاً در عرض چند دقیقه تا یک ساعت، هوشیاری خود را به دست آورد.

در موارد شدید، کما ممکن است بیشتر طول بکشد، به خصوص اگر عوارضی وجود داشته باشد یا درمان دارویی به تاخیر بیفتد. هر فردی که کمای دیابتی را تجربه می‌کند، باید سریعا تحت پوشش مراقبت‌های پزشکی قرار بگیرد زیرا کمای دیابتی کشنده است و مداخله‌ی به موقع به طور قابل توجهی شانس زنده ماندن را افزایش می‌دهد و خطر عوارض طولانی مدت کمای دیابتیک را نیز کاهش می‌دهد.

علت کمای دیابتی چیست؟

کمای دیابتی می تواند ناشی از قند خون بالا یا پایین باشد.

قند خون بالا

قند خون بالا (هایپرگلیسمی) زمانی رخ می‌دهد که بدن انسولین کافی نداشته باشد و قند زیادی در خون وجود داشته باشد.

انواع مختلف هایپرگلیسمی عبارت‌اند از:

• کتو اسیدوز دیابتی (Diabetic ketoacidosis): کتو اسیدوز دیابتی که به عنوان یک عارضه‌ی خطرناک هایپرگلیسمی شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که بدن چربی را با سرعتی که قادر به کنترل آن نیست، تجزیه کند. هنگامی که این اتفاق میفتد، کبد، چربی را به کتون تبدیل می‌کند و باعث اسیدی شدن خون می‌شود. اگر درمان نشود، می‌تواند به کمای دیابتی منجر شود. کتو اسیدوز دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بیشتر و در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمتر دیده می‌شود.
• سندرم هایپر اُسمولار هایپرگلیسمی دیابتی (Diabetic hyperglycemic hyperosmolar syndrome) (HHS): اگر سطح قند خون بالاتر از ۶۰۰ میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) یا ۳۳.۳ میلی مول در لیتر (mmol/L) باشد، این بیماری سندرم هایپر اسمولار دیابتی نامیده می‌شود. وقتی قند خون بسیار بالاست، قند اضافی از خون به ادرار می‌رود. این اتفاق، فرایندی را آغاز می‌کند که طی آن مقدار زیادی مایعات از بدن خارج می‌شود. اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به کم آبی بدن و کمای دیابتی شود.

HHS به عنوان عارضه‌ی قند خون بالا بدون کتون نیز شناخته می‌شود. این وضعیت در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ شایع‌تر است. HHS وضعیتی است که شامل کم آبی شدید، گلوکز خون بالا و کاهش سطح هوشیاری است.

۶ %

۶۶۰,۰۰۰

۶۱۸,۰۰۰ تومان

قند خون پایین

قند خون پایین (هیپوگلیسمی) زمانی اتفاق میفتد که بدن، گلوکز کافی نداشته باشد. اگر فردی مبتلا به دیابت باشد، هیپوگلیسمی در برخی مواقع می‌تواند یکی از عوارض جانبی داروهای دیابت باشد.

مغز انسان برای عملکرد به قند (گلوکز) نیاز دارد. در موارد شدید، قند خون پایین (هیپوگلیسمی) ممکن است باعث بیهوشی شما شود. قند خون پایین ممکن است ناشی از انسولین زیاد یا کمبود غذا باشد. ورزش بیش از حد شدید یا نوشیدن بیش از حد الکل نیز می‌تواند همین اثر را داشته باشد. همیشه باید با پزشک خود مشورت کنید تا علت قند خون پایین خود را بیابید.

علائم کمای دیابتی

به دلیل تفاوت علائم و نشانه‌های کمای هایپرگلیسمی و کمای هیپوگلیسمی، دانستن آن‌ها بسیار مهم است.

کمای هایپر گلیسمی

هنگامی که یک کمای هیپرگلیسمی رخ می‌دهد، شروع آهسته همراه با خواب آلودگی دارد که با گذشت زمان عمیق تر می‌شود. قبل از ایجاد کمای هیپرگلیسمی، ممکن است فرد، چنین علائمی را تجربه کند:

• تاری دید
• سردرد
• خستگی یا ضعف
• تکرر ادرار
• افزایش گرسنگی و یا تشنگی
• کم آبی بدن
• نبض ضعیف
• کتوز (زیاد بودن کتون‌ها در بدن)

کمای هیپو گلیسمی

کمای هیپوگلیسمی ممکن است با چنین علائمی همراه باشد:

• سرگیجه
• لرزش
• تنفس سریع
• گرسنگی
• حالت تهوع
• احساس نبض ضربانی قوی روی یکی از شریان‌های بدن
• تعریق پوست
• اضطراب
• عدم تمرکز
• مشکل در صحبت کردن
• بی‌قراری

این علائم قبل از محو هوشیاری رخ می‌دهند. اگر به سرعت درمان نشود، ممکن است باعث آسیب مغزی شوند. هنگامی که یک بیمار به دلیل هیپوگلیسمی به کمای دیابتی می‌رود، معمولا گلوکاگون برای او تجویز می‌شود.

درمان کمای دیابتی

درمان‌های کمای دیابتی برای افراد مبتلا به دیابت که قند خون بالا دارند عبارت‌اند از:

• جایگزینی الکترولیت‌های بدن از جمله سدیم، پتاسیم و فسفات
• افزایش میزان آب بدن به خصوص مایعات داخل وریدی برای بازگرداندن آب به بافت‌ها
• انسولین

اگر هر نوع عفونت یا علت زمینه‌ای دیگری وجود داشته باشد، درمان برای آن نیز انجام می‌شود.

اگر فردی دچار هیپوگلیسمی شود، درمان شامل این موارد می‌شود:

• تزریق دکستروز یا گلوکز برای افزایش سطح گلوکز خون
• تزریق گلوکاگون که باعث افزایش سریع سطح قند خون می‌شود

این درمان‌ها معمولا توسط امدادگران یا در یک محیط بیمارستانی انجام می‌شود. اگر در معرض خطر هیپوگلیسمی شدید هستید، با پزشک در مورد آموزش تجویز گلوکاگون در مواقع اضطراری صحبت کنید.

اگر در کنار فردی هستید که به کمای دیابتی رفته است، با اورژانس تماس بگیرید و مطمئن شوید که در وضعیت مناسبی قرار دارد. همچنین قند خون او را چک کنید.

عوارض کمای دیابتی

تجربه‌ی یک کمای دیابتی، چه هایپرگلیسمی و چه هیپوگلیسمی، ممکن است منجر به بروز عوارض بسیاری شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• آسیب مغزی: دوره‌های طولانی افت قند خون یا قند خون بسیار بالا، به دلیل نرسیدن گلوکز به سلول‌های مغزی، ممکن است منجر به آسیب مغزی شود.
• آسیب به اندام‌ها: هر دو نوع کمای دیابتی ممکن است اندام‌های مختلف را به دلیل عدم تعادل در الکترولیت‌ها و مایعات، تحت تاثیر قرار دهند و منجر به آسیب احتمالی به کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌ها شود.
• مشکلات تنفسی: کمای دیابتی ممکن است عملکرد تنفسی را مختل کند و اگر به موقع و به طور موثر کنترل نشود، احتمالا منجر به نارسایی تنفسی می‌شود.
• مشکلات قلبی عروقی: نوسانات سطح قند خون در طول کما ممکن است به سیستم قلبی عروقی فشار وارد کند و منجر به عوارضی مانند اختلالات ریتم قلب یا حتی نارسایی قلبی شود.
• عفونت‌ها: کمای دیابتی، به ویژه کمای هایپرگلیسمی (کتو اسیدوز دیابتی)، خطر ابتلا به عفونت‌ها را به دلیل عملکرد ضعیف سیستم ایمنی و سطح بالای قند خون افزایش می‌دهد که می‌تواند باعث رشد باکتری‌ها شود.
• عوارض طولانی مدت: افرادی که تجربه‌ی کمای دیابتی داشته‌اند، در صورت عدم کنترل مناسب دیابت، ممکن است با عوارض طولانی مدتی مانند اختلال شناختی، آسیب عصبی، مشکلات بینایی و افزایش خطر دوره‌های کما در آینده مواجه شوند.
• تأثیرات روانی: تجربه‌ی کمای دیابتی می‌تواند آسیب‌زا باشد و ممکن است منجر به بروز مسائل روان‌شناختی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) شود.

کمای دیابتی در کودکان چیست و چه علائمی دارد؟

نوع کمای دیابتی شایع در کودکان کتو اسیدوز دیابتی (DKA) است. علائم کمای دیابتی در کودکان نیز عبارت‌اند از:

۱. علائم قند خون بالا:

• تشنگی شدید
• تکرر ادرار، احتمالا شب ادراری در کودکی که قبلا آموزش استفاده از سرویس بهداشتی داشته است.
• خشکی دهان و خشکی پوست
• افزایش اشتها

۲. علائم کم آبی بدن:

• پوست خشک یا قرمز
• چشم‌های گود رفته
• تنفس سریع و پی در پی
• خستگی یا ضعف

۳. حالت تهوع و استفراغ، به خصوص اگر همراه با درد شکم باشد.

۴. استشمام بویی شبیه بوی میوه از دهان که به دلیل وجود کتون در نفس است.

۵. گیجی یا خواب آلودگی که در صورت عدم درمان ممکن است به بیهوشی تبدیل شود.

۶. دشواری تنفس. در موارد شدید، به دلیل تأثیرات روی سیستم تنفسی.

والدین و مراقبان کودکان مبتلا به دیابت باید مراقب بروز این علائم باشند، به خصوص اگر کودک سابقه‌ی دیابت کنترل نشده داشته باشد یا مبتلا به عفونت باشد. در صورت بروز هر یک از این علائم، مراقبت فوری پزشکی بسیار مهم است زیرا کمای دیابتی در صورت عدم درمان فوری با انسولین درمانی و جایگزینی مایعات، می‌تواند منجر به مرگ شود.

۱,۰۰۰,۰۰۰ تومان

خطرات کمای دیابتی

هر فردی که دیابت دارد در معرض خطر کمای دیابتی است اما عواملی که در ادامه می‌خوانید می‌توانند این خطر را افزایش دهند.

نارسایی در رسیدن انسولین به بدن

اگر از پمپ انسولین استفاده می‌کنید، باید مرتب قند خون خود را چک کنید. اگر پمپ از کار بیفتد یا لوله (کاتتر) پیچ خورده یا از جای خود درآمده باشد، ممکن است رسیدن انسولین به بدن متوقف شود. کمبود انسولین می‌تواند منجر به کتو اسیدوز دیابتی شود. ممکن است مقاومت به انسولین نیز اتفاق بیفتد.

بیماری، آسیب یا جراحی

هنگامی فرد دیابتی، بیمار یا مجروح شود، سطح قند خون بدن او ممکن است تغییر کند. گاهی اوقات در این مواقع، خطر ابتلا به کتو اسیدوز دیابتی و سندرم هایپر اسمولار دیابتی، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

کنترل و مدیریت ضعیف دیابت

اگر قند خون خود را به درستی کنترل نکنید یا داروهای خود را طبق دستور پزشک خود مصرف نکنید، خطر ابتلا به مشکلات طولانی مدت سلامتی و خطر ابتلا به کمای دیابتی بیشتر می‌شود.

حذف عمدی وعده‌های غذایی یا انسولین

گاهی اوقات، افراد مبتلا به دیابت که همچنین نظم وعده‌های غذایی را به درستی رعایت نمی‌کنند، ممکن است به امید کاهش وزن، آن‌طور که باید از انسولین خود استفاده نکنند. این کار، بسیار خطرناک است و خطر کمای دیابتی را افزایش می‌دهد.

نوشیدن الکل

الکل می‌تواند اثرات غیر قابل پیش‌بینی بر قند خون شما داشته باشد. اثرات الکل ممکن است تشخیص علائم قند خون پایین را برای شما دشوارتر کند. این امر می‌تواند خطر ابتلا به کمای دیابتی ناشی از هیپوگلیسمی را افزایش دهد.

مصرف مواد مخدر

مصرف مواد مخدر مانند کوکائین، می‌تواند خطر ابتلا به قند خون بالا و شرایط مرتبط با کمای دیابتی را افزایش دهد.

کلام آخر

کمای دیابتی اغلب قابل پیشگیری است. نکته کلیدی، دانستن علائم هشداردهنده‌یDKA  (کتواسیدوز مرتبط با دیابت)، HHS (وضعیت هایپر گلیسمیک هایپر اسمولار) و قند خون پایین و اقدام سریع برای اصلاح آن‌ها است. در صورت مشاهده‌ی علائم هر یک از این شرایط، حتما با پزشک خود تماس بگیرید. عوارض دیابت ممکن است ترسناک باشد اما آموزش و آمادگی برای پیشگیری از آن‌ها بسیار مهم است. با خرید دستگاه قند خون و چک کردن منظم قند خون، از بروز کمای دیابتی جلوگیری کنید.  از پرسیدن سوالاتی از پزشک خود در مورد علائم یا مدیریت دیابت خود دریغ نکنید.

منابع: mayoclinic , my.clevelandclinic , healthline